कैलास दास
भ्रमण जीवनलाई पुर्नताजगी र नयाँ विचारको जन्म दिन्छ । त्यहाँको रहन—सहन तथा साँस्कृतिक पहिचान, वातावरण र संस्कारका साथै आफूले बस्दै आएको ठाउँको तुलना गर्दछन् । यसै उद्देश्यका साथ हामी करीब १२ जना पत्रकार २०७६ असोज ८ गते बुधवार भ्रमण अवलोकनका लागि भारतको सिक्कीम तिर लागे ।
वरिष्ठदेखि नयाँ पुस्ताका १२ जना पत्रकार एउटा हाइस गाडीमा गुड्यो । जनकपुरधामबाट निस्किदा सबै एउटा कैमरामा क्याच भयो । शुरुमा केही अप्ठ्यारो लाग्यो ! भ्रमण यात्राको क्रममा वरिष्ठ र नयाँ पुस्ताका पत्रकार कसरी मनोरञ्जन गर्ने ? तर यो समस्या पनि बढी समयसम्म रहेन । वरिष्ठ पत्रकारबाट नै एकजनाले भने, ‘तिमीहरु कस्तो युवा पत्रकारहरु छन्, मनोरञ्जन पनि गर्न आउँदैन ।’ त्यसपछि त मनोरञ्जनको फुहार नै फुट्न थाल्यो ।
भारतको सिक्कीम र दार्जिलिङ्ग जाने योजना पहिलादेखि नै थियो । तर रह्यो, पहिला सिक्कीम जाने कि दार्जिलिङ्ग । हामी पत्रकार मध्ये अशोक रौनियार, अर्जुन बहादुर क्षेत्री र शैलेन्द्र झाको विचार दुई खेमामा विभाजित भयो । अशोक र शैलेन्द्र दाईले सिलीगुडी हुँदै पहिला दार्जिलिङ्ग जाउँ भन्दै थियो । यता अर्जुन दाईले होइन इलामको चियावारी हेर्र्दै सिक्कीम जाउँ, बाटो राम्रो हो भन्दै जिकिर गरिरहेका थिए । हामी नयाँ पुस्ताका पत्रकारहरु तपाईहरु जहाँ लिएर जाउँ तर आज हामी सिक्कीम वा दार्जिलिङ्गमै आज राति बस्ने छु अडिग थिए । अन्त्योगत्वा सबैले अशोक र शैलेन्द्र दाईकै विचारमा सहमत भयो ।
बाटोमा हँस्सी ठहक्का, फिल्मी गीत र ठाउँठाउँमा खाजा खानु समान्य जस्तो बन्दै गयो । करीब ७ बजे हामी कांकरभीठा पुगे, जुन नेपाल भारतको बोर्डर हो । नेपाली गाडीलाई त्यहाँ कडाईका साथ चेकजाँच गर्दछ । भारतीय प्रहरीले सीमामा नेपाली गाडी हेर्न वितिक्कै साइडमा लगेर थन्काई दियो । नेपाली गाडीलाई भारतमा प्रवेशका लागि काठमाडौंस्थित भारतीय राजदूतावासबाट लेखाएको पत्र लिएर चालक र पत्रकार अकुल प्रसाद साहले प्रहरी कहाँ पुगे । एम्बेसीको पत्र हेर्न वितिक्कै उनीहरुले जाउँ भनेर अनुमति दियो । भारतीय दूतावासको पत्रलाई भारतमा निक्कै महत्व दिदै आएको हामीहरुले महसुस गरे । प्रहरीले पत्रको माथिल्लो भाग हेरेर नै अनुमति दिंदा दूतावासको महत्व बढी रहेको बुझ्यो ।
कांकरभीठा—सिलीगुडीबाटोमा ‘हाइस’ गुड्न वितिक्कै बडो आनन्दको अनुभूति हुन थाल्यो । चिटिक्क सडक, छेउँछाउँमा झिलीमिली आकर्षक बलको रोशनी र चिसो हावा बडो आनन्दको अनुभूति दिई रहेको थियो । अब हामीहरु हस्सी ठहक्का छोडेर, वातावरणको कुरा गर्न थाले । त्यहाँ सफाई र वृक्षहरुलाई धेरै नै महत्व दिइएको रहेछ । कांकरभीठाबाट मुस्किलले ३४ किलोमिटर सिलीगडी रहेछ । सिलीगुडी आँधी घण्टा नलाग्दै पुग्यो ।
हामी मध्ये दुई जना पत्रकार दीपेन्द्र सिंह र शैलेन्द्र झाले म दार्जिलिङ्ग गएको सुनाइयो । तर बाटो थाहा छैन । हामीले गएको ११ वर्ष हुन थाल्यो । यस बीच धेरै परिवर्तन भएको देखियो भने । सिलीगुडीबाट दार्जिलिङ्गको बाटो खोज्नमा नै करीब आधा घण्टा वित्यो । सिलीगुडी घनत्व जनसंख्याको शहर रहेछ । त्यहाँ अहिलेपनि ३०देखि ४० प्रतिशत जनता नेपाली भाषाभाषी रहेछ ।
हामीहरु दार्जिलिङ्गमै बस्ने लक्ष्यका साथै अगाडि बढ्दै गयो । पश्चिम बंगालको एउटा जिल्ला दर्जिलिङ्ग हो । पश्चिम बंगालको राजधानी कलकत्ता रहेको छ । सिलीगुडीमै करीब राति ८ बजी सकेको थियो । त्यहाँबाट पहाडैपहाड रहेको साथीहरु नै भनिरहेका थिए । जनकपुरधामबाट काठमाडौं जाने बाटो र सिलीगुडीबाट दार्जिलिंगी जानेबाटो उस्तैउस्तै रहेछ । लक्ष्यका साथ हामीहरु दार्जिलिंगी तिर गाडी गुडाउँदै गयो । जतिजति पहाडमा गाडी गुड्न थाल्यो सिलीगुडीको रौनकता बढ्दै गएको देख्न थाल्यो । सहकर्मी साथीहरुले गाडीबाट नै सिलीगुडीको दृश्य कैमरामा कैच गर्न प्रयास गरे, तर राति भएकोले राम्रो दृश्य कैच भई रहेको थिएन ।
राति करीब ११ः३० बजे हामीहरु दार्जिलिङ्ग सिटीमा प्रवेश गरे । खाना कसैले खाएको थिएन । तर खानाभन्दा बढी चिन्ता कहाँ बस्ने सबैलाई थियो । जनकपुरबाट नै एकजना साथीले एउटा होटलको कार्ड दिइएको थियो । हामी त्यो कार्डको पत्ता अनुसार ती होटलमा पुगे । होटल बन्द थियो । ‘बेल’ बजाएपछि एकजना गार्डले बाहिर आयो र नेपाली भाषामै भन्यो ‘तपाईहरुको के काम छ ।’ हामीहरुले भने ‘रुम खाली छ । बस्नु पर्यो ।’ उसले भने ‘हो, खाली छ, कति जना हुनुहुन्छ ।’ त्यसपछि हामीले भने ‘यहाँ खाना पाइन्छ ।’ उसले भने ‘अब त दार्जिलिङ्गमा कही पनि खाना पाउँदैन । बढीमा राति ८ बजेसम्म मात्र यहाँ खाना पाईन्छ ।’
बिहान ११ बजे खाएको खाना राति ११ बजेसम्म खाएको थिएन । भूख लाग्नु स्वभाविकै थियो । अधिकांश साथीहरुले सिटीमा खाना पाइन्छ कि भनेर अगाडि बढ्दै गए । बाटोमा रहेको तीन चार वटा होटलमा खान पाइन्छ भनेर सध्यो, तर कसैले खाना खुवाउन मानेन । सबैले एउटै भाषा भन्थे, यहाँ ८ बजेपछि खाना पाइदैन । हामी सबै निक्कै निराश भयो । साथीहरु मध्येबाट एकजनाले भने ‘म भन्दै थिए बाटोमै खाना खाइहाल्नुस् मान्नु भएन, अब सबैलाई भुखै बस्नुपर्छ ।’ त्यसका वावजूद पनि साथीहरु एकअर्का होटलमा पुछताछ क्रम जारी राखे । त्यतिकैमा एकजनाले भने ‘अब कही खाना पाईदैन, एउटा रेष्टुरेण्ट अगाडि छ, त्यसमा सम्भव हुनसक्छ ।’ हामीहरुले ती रेष्टुरेण्टमा पुगे । बल्लबल्ल त्यहाँ खाना पाइयो । खाना पश्चात् हामी अघि कुरा गरेको होटलमा आई पुग्यो ।
दार्जिलिंगमा होटलवालाहरुले केही स्टाँक राख्दैन त्यो आफूहरुले महसुस गरे । धेरै होटलमा पुगेपनि चावल र दाल समेत नरहेको कुराहरु भन्ने गरेका थिए । भन्छन् जहाँ स्टाँक हुँदैन त्यहाँ भ्रष्टाचारी वा अनियमितता हुँदैन, तर दार्जिलिंग एउटा पर्यटकीय स्थल हुँदाहुँदै पनि होटलवालाहरुले स्टाँक नराख्नु हामीहरुमध्ये कसैले बुझ्न सकेन ।
दिनभरिको थकानका वावजूद मलाई एउटा चिन्ता अझै सताई रहेको थियो ‘त्यो थियो पत्रिका तयार पार्नु’ राति १२ भन्दा बढी भई सकेको थियो । होटलमा इन्टरनेट छ कि छैन । इन्टरनेट नभएमा कसरी पत्रिका तयार पार्ने निक्कै चिन्ता लागेको थियो । तर त्यहाँको प्रत्येक होटलमा इन्टरनेट रहेछ थाहा भएपछि साँस फेरे । म, अकुल र किशोरको एउटै कोठा पर्यो । इन्टरनेटको व्यवस्था भएपनि ल्यापटाँपमा कनेक्ट भई रहेको थिएन । करीब राति १ भन्दा बढी समयमा ल्यापटाँपमा इन्टरनेट कनेक्ट गर्न सफल भयो । बल्लबल्ल त्यहाँबाट पत्रिका तयार पारेर जनकपुरधामको प्रेसमा इमेल गरे ।
मलाई सुतेको दुई घण्टा पनि भएको थिएन कि अर्जुन दाईले मेरो ढोका ढकढकाउन थाले । कैलास उठन्, हेर कति रमाइलो दृश्यहरु छन् । म ढोका खोल्दै भने दाई एकछिन सुत्न दिनुस् । तर उहाँले मानने । म पनि कैमरा लिएर उहाँकै कोठामा पुगे र एक दुईवटा क्लीक गरेर ‘गुड मोर्निङ्ग दार्जिलिङ्ग’ लेखेर फेसबुक सञ्जालमा हालिदिए ।
बिहिवार विहान दार्जिलिङ्ग घुम्ने योजना थियो । करीब ९ बजे होटलबाट सबैजना बाहिर आयो । त्यतिकैमा एउटा सिटी रेल गुडी रहेको रह्यो । चढ्ने इच्छा सबैको थियो, तर समयको अभाव रहेकोले पछि चढौला भनेर अगाडि बढ्दै गयो ।
दार्जिलिङ्गको रेलको चर्चा शायदै कसैले नसुनेको होला । बलिउडमा पनि त्यहाँको रेलको सुटिङ्ग भएको छ । तर अहिले त्यो रेल चलिरहेको छैन, त्यसका वावजूद पनि रेलको लिकलाई त्यहाँको सरकारले म्युजियम जस्तै राख्ने गरेको हामीहरुले देख्यो । पूर्ण सुरक्षित र राज्यको निगरानीमा रेलको लिक रहेको छ । रेल किन चल्दैन स्थानीयहरुसँग सोध्द्धा उनले भने ‘सिलीगुडीबाट रेलबाट दार्जिलिङ्ग आउन १२ घण्टाभन्दापनि बढी समय लाग्न, टिकट पनि बढी भएको यात्रुको कमीको कारण बन्द भएको छ । सिटी भरिमा चलेपनि लामो दूरीसम्म चलिरहेको छैन ।’
होटलबाट हामीहरु विहान त्यहाँको पर्यटकीय स्थल चौरास्ता पुग्यो । जहाँ भानुभक्तको ठूलो प्रतिमाका साथै त्यहाँबाट सम्पूर्ण दार्जिलिङ्ग हेर्न स्थलको बुझिन्छ । बादल चारैतिरबाट घेरिएको थियो । ती स्थलमा चारैतिरबाट जाने बाटो पनि रहेको छ । भानुभक्तको प्रतिमा सामु हामीसबैले बारीबारी तस्वीर पनि खिचायो । त्यस नजिकै महाकाल मन्दिर र मार्केट रहेछ । त्यहाँ पनि हामी सबैले महाकाल मन्दिर पुगेर शिवजीको दर्शन गरी अर्को ठाउँका लागि प्रस्थान गरे ।
अगाडि बढ्दै गएपछि एउटा ठूलो आकारको भवन हेरे, भवन भित्र माता सरस्वतीको तस्वीर थियो । बाहिर गोर्खाली सेनाको लडने तस्वीर । तर केही लेखिएको थिएन । द्वारमा प्रवेश निषेध मात्र लेखिएको थियो । मैले त्यहाँको प्रहरीसँग जानकारी लिंदा उनले ‘भने यो भानु भवन हो अर्थात यसलाई गोरखा रंगमञ्च भवन पनि भन्ने गरिन्छ । केही वर्षदेखि प्रवेश निषेध गरिएको छ । आन्दोलनको क्रममा भवनमाथि नै गोली प्रहार हुँदा प्रवेश निषेध गरिएको छ । विशेष कार्यक्रमको बेलामा मात्र खुल्ने गर्दछ ।’
दार्जिलिङ्गमा धेरै यस्ता पर्यटकीय स्थलहरु छन जुन पहाडको विकट ठाउँमा रहेको छ । दार्जिििलङ्ग र जनकपुरधामको पर्यटकीय स्थलको रुपमा तुलना गर्ने हो भन्ने त्यहाँ प्राकृतिक स्थलहरु छन जस्तै पार्क, झिल, झरना तर यहाँ धार्मिक महत्व बोकेका स्थलहरु छन् । यहाँ सहज रुपमा जान्न सकिन्छ भने त्यहाँ विकट र दुर्घटनाग्रस्त ठाउँहरु रहेको छ । जहाँसम्म वातावरणको सवाल हो हाम्रो यहाँ अतिथि देवो भवः भावनाका साथ पर्यटकहरुलाई आदरसत्कार गर्ने गर्दछौं त्यहाँ त्यो भाषा र व्यवहारमा निक्कै कमीदेखिएको छ ।
यसरी नै दार्जिलिङ्गको विभिन्न प्राकृतिक स्थलको भ्रमण गर्दै साँझतिर हामी सिक्कीमको लागि प्रस्थान गर्यो । त्यहाँबाट करीब ८७ किलोमिटरको दूरीमा सिक्कीम पर्दछ ।
दार्जिलिंगबाट बाटो निक्कै चुनौतीपूर्ण रहेको छ । पहाडबाट तल झर्ने बाटो हो र त्यसपछि पुनः पहाडमा चढने । पहाडबाट झर्दाखेरी गाडीलाई फस्ट वा सेकेण्ड गेयरमा मात्र चलाउन सकिन्छ । त्यस्तो बाटोमा ब्रेकको कम प्रयोग गरेमा नै उचित हुन्छ ।
गाडीमा म (कैलास) र अर्जुन दाई चालकको छेउँमा बसेका थिए । हाम्रा चालकलाई ओरालो आउँदा पटक पटक ब्रेक लगाउनु आदत जस्तै भएको थियो । छेउँमा बसेका अर्जुन दाईले चालकलाई भन्यो ‘भाई ओरालोमा ब्रेक लिनुहुँदैन । तिमी बढी ब्रेकको प्रयोग गरिरहेका छौं । बुझि राख है ।’ त्यसका वावजूद पनि चालकले मानेन । दार्जिलिंगदेखि टिष्टा नदीसम्म ओरालो सडक थियो । हामीहरुले पनि कही कतै विश्राम गरेन । टिष्टा नदी पार भएपछि खाजा खाउँला सोचका साथ अगाडि बढ्दै गए ।
भनिन्छ—होनीलाई कसैले रोकेपनि रोक्न सकिदैन । गाडीमा बस्दा बस्दै सबैलाई दिक्क लागि सकेको थियो । टिष्टा नदी आउनमा पाँच किलोमिटर मात्र बाँकी थियो । अब बल्ला पुग्न लागेको सोचेर सबैले अलि आरामका साँस लिई रहेका थिए । त्यतिकैमा केही गन्हाउने गन्ध जस्तो आयो । गन्हाउनुका साथै चालकले बसेको दायाँ चक्कबाट धुवाँ र आगो जस्तै बल्न थाले । गाडीमा बसेका सबैजना आश्चर्यमा परे । गाडीमा आगो लाग्ने हल्ला फैलियो । सबैजना सामानहरु गाडीमै छोडेर तल झरे । हेरेपछि गाडीको अग्लो चक्कामा आगो लागेको रहेछ ।
पहाडको जंगलैजंगल, ओरालो बाटो, त्यहाँ न चियाको व्यवस्था न खाजाको । सुनसुन ठाउँमा सबैको ठाउँको समेत सुनसान जस्तै भयो । चक्कर आएको जस्तो महसुस भई रहेको थियो । साँझको करीब ४ बजेको होला । पाँच किलोमिटर अगाडि गएमा मात्र गाडीको मर्मत पनि हुनसक्छ । के गर्ने के नगर्ने चिन्ता सबैलाई सताई रहेको थियो । तर चालकलाई चिन्तै नरहेको जस्तो देखेर सबैले रिसाइएको पनि थियो । त्यतिकैमा एउटा गाडी आयो र सोध्यो —तपाईको गाडीमा के भएको छ ? हामीहरुले समस्या सुनाए । त्यसपछि उनले भने, केही छैन, कम्तिमा दुई घण्टासम्म गाडीलाई नचलाउनुस, ठिक हुन्छ । अब हामी टिष्टा नदी जानुछ, अर्को गाडीमा चालकलाई छोडेर पनि जाने अवस्था थिएन । करीब एक घण्टासम्म त्यहि घुमघाम गरे । त्यतिकैमा एउटा गाडी चालकले भने गाडीलाई लोड नदिनुस, खाली गाडी टिष्टासम्म गएमा केही हुँदैन । हामीहरुले उसको कुरा मानेर एउटा गाडी भाडा लिई टिष्टासम्म पुगे ।
टिष्टा सिक्कीम प्रवेशको ठूलो नदी रहेछ । टिष्टा नदीमा बनाइएको पुलको उच्चाई पनि ठूल्लैछ । नदी पार गरेर हामीहरु खाजा खाएर पुनः सिक्कीमका लागि प्रस्थान गर्ने की यही कतै बस्ने गुनधुनमा रह्यो । हामीहरुले खाएको होटलका साउले भने यहाँबाट २० मिनट सिक्कीम प्रवेश गर्ने बोर्डर हो, त्यहाँ राति ८ बजेसम्म पुग्नु पर्छ । आठबजेपछि कसैलाई जान दिन्न । समय करीब सात बजिसकेको थियो । पहाडभएपनि बाटो सहज थियो । हामीहरु गाडीमा बसेर पुनः सिक्कीमका लागि प्रस्थान गरे ।
सिक्कीमको राजधानी ज्ञानटोक रहेको छ । भारतको पहिलो राज्य सिक्कीम हो जसलाई स्वच्छ, सुन्दर र सफाईमुक्त राज्यको रुपमा घोषणा गरिएको हो । पहाडमाथि स्थित रहेको छ सिक्कीमको राजधानी ज्ञानटोक । दार्जिलिंगबाट अब हामी सिधैं सिक्कीमको लागि प्रस्थान गरे । शुक्रवार राति १०ः३० बजे हामी सिक्कीमको राजधानी ज्ञानटोकमा पुगी सक्यो ।
सिक्कीम एउटा पर्यटकीय स्थल हुँदाहुँदै पनि त्यहाँ कोठा र खाना निक्कै यस्तो रहेछ । कोठामा एकव्यक्तिलाई ६ सय रुपैयामा खाना र सुत्न पाउने व्यवस्था हामीहरुले पाइयो । जबकि अन्य पर्यटकीय स्थल महँगो हुने गरेको पाइन्छ ।
अबेर रातिसम्म ज्ञानटोकमा पुगेकोले राति विश्राम गरेर नै विताइयो । शनिवार विहान ज्ञानटोक भित्र कुनकुन पर्यटकीय स्थल हो त्यसका लागि हामीले सबभन्दा पहिला यूट्युवमा सर्च गरे र त्यसपछि होटल धनीलाई सोध्यो । ज्ञानटोकमा ९० प्रतिशत व्यक्ति नेपाली भाषाभाषी हुन । त्यहाँ पत्रिका पनि नेपाली भाषामा नै प्रकाशित हुने गरेको छ ।
यहाँ नेपाली र हिन्दी भाषा पढाइ हुने गरेको स्थानीयहरुले भने । हामीहरु नेपालीमा कुराकानी गर्दा हाम्रै दाजुभाई रहेको खुशी व्यक्त समेत गरे स्थानीयहरुले । हामीहरु पनि नेपालकै कुनै पर्यटकीय स्थलमा आएको जस्तो महसुस भयो । प्राकृतिक आनन्दका साथै सफाई र स्वच्छताले झण्डै मनमुग्ध पारिरहेका थिए ।
होटल धनीले भने ‘तपाईको गाडी यहाँ चल्दैन, पार्किंगको बढी समस्या छ, त्यसैले दुईवटा ट्याक्सी गर्नुस, ट्याक्सीवाला नै सबै ठाउँ देखाई दिन्छ ।’ हामीले पनि होटल धनीकै कुरा गरे र दुईवटा ट्याक्सीमा चढेर पर्यटकीय स्थलको लागि प्रस्थान गरे ।
ट्याक्सी चालकले यहाँ ‘सेभेन प्वाइन्ट’ रहेछ । दुई बजेभित्रमा घुमाई दिन्छौं भनेर तीनवटा ट्याक्सीको ३६ सय रुपैया लियो । अब हामी सेभन प्वाइन्ट घुम्न गयो । सबभन्दा पहिला हामीहरु फ्लोवर उम्बीवेशन सेन्टर पुग्यो । त्यहाँ भित्री प्रवेशका लागि २० रुपैया टिकट रहेछ । थोरै क्षेत्रफलमा राम्रो पर्यटकीय स्थल बनाइएको थियो । मलाई लाग्छ यस्ता स्थल हाम्रो जनकपुरधाममा सैयौं बनाउन सकिन्छ । तर त्यसका लागि सोचको विकास आवश्यक छ ।
बढीमा चारपाँच कट्टामा जैविक मलबाट फुलहरुको फुलवारी थियो । विभिन्न जातका फुलहरुका साथै बीचमा एउटा झरना जस्तै बनाइयो थियो । जसले पर्यटकहरुलाई आफनोतिर आकर्षित गर्न सफल थियो । यसले दुईवटा सन्देश दिई रहेका थिए, एउटा जैविक मलको कसरी प्रयोगमा ल्याउन सकिन्छ त्यसको वैज्ञानिक पद्धति । अर्को पर्यटकलाई लुभाउने स्थल जसबाट आम्दानीको राम्रो स्रोत बनाइइएको थियो । तराई मधेशमा यस्ता धेरै ठाउँहरुमा छन् जहाँ प्राकृतिक यस्ता फुलवारी, सागसब्जी लगायत वृक्षहरु लगाएर पर्यटकलाई तान्न सकिन्छ । यहाँका खेतीपाती गर्ने विधि, प्रमुख खेतीलाई पनि प्रदर्शनमा ल्याई पर्यटकलाई तान्न सकिन्छ ।
हामीहरुले फुलवारीमा विभिन्न एंगलको क्लिप लिएर पुनः अर्को प्वाइन्टमा गए । त्यहाँबाट हामी गणेश टोकमा पुगे, जहाँ गणेश भगवानको मन्दिरका साथै त्यहाँबाट सिक्किमको राजधानी ज्ञानटोक सजिलै सित हेर्न सकिन्छ । सानै मन्दिर र ठाउँ भएपनि पर्यटकहरुको घुइचो लागेको थियो । मन्दिरमा गणेश भगवानको पूजापाठ गरी फोटो लिएर फर्किने बाहेक खासै केहि देखिएन । जनकपुरधाममा यस्ता धेरै मठ मन्दिरहरु छन् जसको महत्व हामीहरुले झल्काउन सकेमा पर्यटकहरुलाई रोक्न सकिन्छ । ज्ञानटोक र जनकपुरधामको कुरा गर्यो भन्ने धार्मिक साँस्कृतिक रुपमा धेरै अगाडि र धनी रहेको बुझ्न सकिन्छ ।
त्यसपछि हामी हामी स्पेमगो अर्थात वाटरफल्स पुगे जहाँ पहाडबाट पनि झरिरहेको थियो । केही आईमाईहरु सिक्कीमका पोशाक भाडामा दिई राम्रो आम्दानी गरिरहेका छन् । जुनसुकै पर्यटकहरु त्यहाँ पुगेपछि एकपटक त्यो पोशाक अवश्य लगाउँछन् । त्यसलाई त्यहाँको भाषामा नखु पोशाक भनिन्छ । नयाँ पुस्ताका पत्रकारदेखि वरिष्ठ पत्रकारहरुले पनि त्यसको भरपुर मनोरञ्जन लिए । सबैले नख्खु पोशाक लगाएर विभिन्न प्रकारका तस्वीहरु पनि खिचाए । झिलकै उपल्लो भागमा एडन्चर जोन समेत रहेछ । केही साथीहरुले त्यसको पनि निक्कै आनन्द लियो ।
मैले त्यहाँ के हेरेभने त्यहाँको पोशाक प्रदर्शनीमा दिनको एकजनाले चारपाँच हजारबढी कमाउने गर्दथे । यसले त्यहाँको पोशाक र साँस्कृति पनि झल्काउने गर्दछ । जनकपुरधाम कला साँस्कृतिको धनी भएपनि बाहिरबाट आउने पर्यटकहरुले त्यसको अनुभूति गर्न सकिरहेको छैन । कम्तिमा यहाँ धोतीकुर्ता र पागकै प्रदर्शन यहाँ पनि भयो राम्रो हुन्थ्यो कि जस्तो मलाई लाग्यो । विदेशीलाई यसरी नै धोती, कुर्ता र पाग सहित लगाउन आग्रह गरेमा उनीहरुपनि आनन्दित हुन्थ्यो कि ।
हुनतः सिक्कीम भन्न वितिकै जंगल र पहाड बुझिन्छ । सेभेन प्वाइन्टमध्ये एउटा यस्तो पनि प्याइन्ट हेरे जुन हेर्न वितिकै हामीहरु छक्क पर्यो । हामीहरु काठमाडौ जानेबाट विभिन्न प्रकारको बोट विरुवाहरु हेर्ने गर्दछौं । तर त्यसको प्रदर्शनी गरेको कहीपनि पाइन्दैछ । तर ज्ञानकोटमा एउटा यस्तो पनि पर्यटकीय स्थल हो जहाँ बोटविरुवाहरुकै प्रदर्शनी गरेर पर्यटकहरुलाई तान्ने गरेको देखियो । ठ्याक्कै नाम स्मरण भएन तर, ठूलो क्षेत्रफलमा विभिन्न जातका विरुवाहरु, केही ठाउँमा सानासाना झरनाहरु राखेर पर्यटकहरुलाई तान्ने गरेको हामीहरुले महसुस गर्यो । जनकपुरधाममा यस्ता धेरै ठाउँहरु छ जसलाई सदुपयोग गरेमा कम्तिमा पर्यटकहरुलाई सात दिनसम्म रोक्न सकिन्छ ।
ज्ञानटोक भित्र ‘सेभन प्याईन्ट’ लाई समीक्षा गर्ने हो भन्नेह हाम्रो यहाँको शिवमन्दिर, भूतनाथ मन्दिर, गंगाआरती, राममन्दिर, राजदेवी मन्दिर, जानकीमन्दिर जस्तै हामीहरुले महसुस गरे । तर पर्यटकलाई त्यहाँसम्म पुर्याउन ट्याक्सी चालकको महत्वपूर्ण भूमिका हामीहरुले महसुस गरे । पर्यटकहरुलाई कसरी रोक्न सकिन्छ त्यसको बढी महत्व ट्याक्सी चालकले नै दिएको छ ।
स्वच्छ र फोहरमुक्त सहरको रुपमा भारतमै पहिलो राज्यको रुपमा सिक्कीम रहेको इतिहासबाट बुझिन्छ । त्यहाँका नागरिकहरुले सडक लगायतको ठाउँहरु कसरी सफासुघर रहन्छ जिम्मेवार देखियो । आफूहरु पनि फोहर नगर्ने र अरुलाई पनि सचेत गराउने सकारात्मक सोचबाट हामीहरुलाई सिख्नुपर्ने महसुस भयो । त्यहाँ ट्राफिक नियम पनि निक्कै कडा रहेको छ । ट्राफिकहरु नहुँदा पनि चालक त्यसको पालना गर्ने गर्दथ्थे ।
अर्कोदिन हामीहरुले सिक्कीम र चीनको नथुला बोर्डर जाने निर्णय भयो । यी बोर्डरको साथीहरुले धेरै नै प्रशांसा समेत गरिसकेका थिए । ज्ञानटोकबाट ती बोर्डरको उच्चाई १२ हजार ४ सय फिट रहेको छ ।
हामीहरु दुईवटा गाडीमा नथुला बोर्डरका लागि प्रस्थान गरे । जति उच्चाईमा हामीहरु पुग्दै गए चिसो बढी र आँक्सीजन कम पाउने गरेको महसुस भयो । पहिलो पटक यस्तो उच्चाईमा गएकोले हुन पनि सक्छ । चीन बोर्डरभन्दा १० किलोमिटर यतै नथुला ठाउँमा चालकले हामीहरुलाई झारिदियो । त्यहाँ हामीहरुले विभिन्न प्रकारको तस्वीर खिचाएर आत्मसन्तुष्टी लिए । यसरी हामीहरुको सात दिनको दार्जिलिंग र सीक्किम भ्रमण रह्यो ।
यात्रा संस्मरण
भ्रमण जीवनलाई पुर्नताजगी र नयाँ विचारको जन्म दिन्छ । त्यहाँको रहन—सहन तथा साँस्कृतिक पहिचान, वातावरण र संस्कारका साथै आफूले बस्दै आएको ठाउँको तुलना गर्दछन् । यसै उद्देश्यका साथ हामी करीब १२ जना पत्रकार २०७६ असोज ८ गते बुधवार भ्रमण अवलोकनका लागि भारतको सिक्कीम तिर लागे ।
वरिष्ठदेखि नयाँ पुस्ताका १२ जना पत्रकार एउटा हाइस गाडीमा गुड्यो । जनकपुरधामबाट निस्किदा सबै एउटा कैमरामा क्याच भयो । शुरुमा केही अप्ठ्यारो लाग्यो ! भ्रमण यात्राको क्रममा वरिष्ठ र नयाँ पुस्ताका पत्रकार कसरी मनोरञ्जन गर्ने ? तर यो समस्या पनि बढी समयसम्म रहेन । वरिष्ठ पत्रकारबाट नै एकजनाले भने, ‘तिमीहरु कस्तो युवा पत्रकारहरु छन्, मनोरञ्जन पनि गर्न आउँदैन ।’ त्यसपछि त मनोरञ्जनको फुहार नै फुट्न थाल्यो ।
भारतको सिक्कीम र दार्जिलिङ्ग जाने योजना पहिलादेखि नै थियो । तर रह्यो, पहिला सिक्कीम जाने कि दार्जिलिङ्ग । हामी पत्रकार मध्ये अशोक रौनियार, अर्जुन बहादुर क्षेत्री र शैलेन्द्र झाको विचार दुई खेमामा विभाजित भयो । अशोक र शैलेन्द्र दाईले सिलीगुडी हुँदै पहिला दार्जिलिङ्ग जाउँ भन्दै थियो । यता अर्जुन दाईले होइन इलामको चियावारी हेर्र्दै सिक्कीम जाउँ, बाटो राम्रो हो भन्दै जिकिर गरिरहेका थिए । हामी नयाँ पुस्ताका पत्रकारहरु तपाईहरु जहाँ लिएर जाउँ तर आज हामी सिक्कीम वा दार्जिलिङ्गमै आज राति बस्ने छु अडिग थिए । अन्त्योगत्वा सबैले अशोक र शैलेन्द्र दाईकै विचारमा सहमत भयो ।
बाटोमा हँस्सी ठहक्का, फिल्मी गीत र ठाउँठाउँमा खाजा खानु समान्य जस्तो बन्दै गयो । करीब ७ बजे हामी कांकरभीठा पुगे, जुन नेपाल भारतको बोर्डर हो । नेपाली गाडीलाई त्यहाँ कडाईका साथ चेकजाँच गर्दछ । भारतीय प्रहरीले सीमामा नेपाली गाडी हेर्न वितिक्कै साइडमा लगेर थन्काई दियो । नेपाली गाडीलाई भारतमा प्रवेशका लागि काठमाडौंस्थित भारतीय राजदूतावासबाट लेखाएको पत्र लिएर चालक र पत्रकार अकुल प्रसाद साहले प्रहरी कहाँ पुगे । एम्बेसीको पत्र हेर्न वितिक्कै उनीहरुले जाउँ भनेर अनुमति दियो । भारतीय दूतावासको पत्रलाई भारतमा निक्कै महत्व दिदै आएको हामीहरुले महसुस गरे । प्रहरीले पत्रको माथिल्लो भाग हेरेर नै अनुमति दिंदा दूतावासको महत्व बढी रहेको बुझ्यो ।
कांकरभीठा—सिलीगुडीबाटोमा ‘हाइस’ गुड्न वितिक्कै बडो आनन्दको अनुभूति हुन थाल्यो । चिटिक्क सडक, छेउँछाउँमा झिलीमिली आकर्षक बलको रोशनी र चिसो हावा बडो आनन्दको अनुभूति दिई रहेको थियो । अब हामीहरु हस्सी ठहक्का छोडेर, वातावरणको कुरा गर्न थाले । त्यहाँ सफाई र वृक्षहरुलाई धेरै नै महत्व दिइएको रहेछ । कांकरभीठाबाट मुस्किलले ३४ किलोमिटर सिलीगडी रहेछ । सिलीगुडी आँधी घण्टा नलाग्दै पुग्यो ।
हामी मध्ये दुई जना पत्रकार दीपेन्द्र सिंह र शैलेन्द्र झाले म दार्जिलिङ्ग गएको सुनाइयो । तर बाटो थाहा छैन । हामीले गएको ११ वर्ष हुन थाल्यो । यस बीच धेरै परिवर्तन भएको देखियो भने । सिलीगुडीबाट दार्जिलिङ्गको बाटो खोज्नमा नै करीब आधा घण्टा वित्यो । सिलीगुडी घनत्व जनसंख्याको शहर रहेछ । त्यहाँ अहिलेपनि ३०देखि ४० प्रतिशत जनता नेपाली भाषाभाषी रहेछ ।
हामीहरु दार्जिलिङ्गमै बस्ने लक्ष्यका साथै अगाडि बढ्दै गयो । पश्चिम बंगालको एउटा जिल्ला दर्जिलिङ्ग हो । पश्चिम बंगालको राजधानी कलकत्ता रहेको छ । सिलीगुडीमै करीब राति ८ बजी सकेको थियो । त्यहाँबाट पहाडैपहाड रहेको साथीहरु नै भनिरहेका थिए । जनकपुरधामबाट काठमाडौं जाने बाटो र सिलीगुडीबाट दार्जिलिंगी जानेबाटो उस्तैउस्तै रहेछ । लक्ष्यका साथ हामीहरु दार्जिलिंगी तिर गाडी गुडाउँदै गयो । जतिजति पहाडमा गाडी गुड्न थाल्यो सिलीगुडीको रौनकता बढ्दै गएको देख्न थाल्यो । सहकर्मी साथीहरुले गाडीबाट नै सिलीगुडीको दृश्य कैमरामा कैच गर्न प्रयास गरे, तर राति भएकोले राम्रो दृश्य कैच भई रहेको थिएन ।
राति करीब ११ः३० बजे हामीहरु दार्जिलिङ्ग सिटीमा प्रवेश गरे । खाना कसैले खाएको थिएन । तर खानाभन्दा बढी चिन्ता कहाँ बस्ने सबैलाई थियो । जनकपुरबाट नै एकजना साथीले एउटा होटलको कार्ड दिइएको थियो । हामी त्यो कार्डको पत्ता अनुसार ती होटलमा पुगे । होटल बन्द थियो । ‘बेल’ बजाएपछि एकजना गार्डले बाहिर आयो र नेपाली भाषामै भन्यो ‘तपाईहरुको के काम छ ।’ हामीहरुले भने ‘रुम खाली छ । बस्नु पर्यो ।’ उसले भने ‘हो, खाली छ, कति जना हुनुहुन्छ ।’ त्यसपछि हामीले भने ‘यहाँ खाना पाइन्छ ।’ उसले भने ‘अब त दार्जिलिङ्गमा कही पनि खाना पाउँदैन । बढीमा राति ८ बजेसम्म मात्र यहाँ खाना पाईन्छ ।’
बिहान ११ बजे खाएको खाना राति ११ बजेसम्म खाएको थिएन । भूख लाग्नु स्वभाविकै थियो । अधिकांश साथीहरुले सिटीमा खाना पाइन्छ कि भनेर अगाडि बढ्दै गए । बाटोमा रहेको तीन चार वटा होटलमा खान पाइन्छ भनेर सध्यो, तर कसैले खाना खुवाउन मानेन । सबैले एउटै भाषा भन्थे, यहाँ ८ बजेपछि खाना पाइदैन । हामी सबै निक्कै निराश भयो । साथीहरु मध्येबाट एकजनाले भने ‘म भन्दै थिए बाटोमै खाना खाइहाल्नुस् मान्नु भएन, अब सबैलाई भुखै बस्नुपर्छ ।’ त्यसका वावजूद पनि साथीहरु एकअर्का होटलमा पुछताछ क्रम जारी राखे । त्यतिकैमा एकजनाले भने ‘अब कही खाना पाईदैन, एउटा रेष्टुरेण्ट अगाडि छ, त्यसमा सम्भव हुनसक्छ ।’ हामीहरुले ती रेष्टुरेण्टमा पुगे । बल्लबल्ल त्यहाँ खाना पाइयो । खाना पश्चात् हामी अघि कुरा गरेको होटलमा आई पुग्यो ।
दार्जिलिंगमा होटलवालाहरुले केही स्टाँक राख्दैन त्यो आफूहरुले महसुस गरे । धेरै होटलमा पुगेपनि चावल र दाल समेत नरहेको कुराहरु भन्ने गरेका थिए । भन्छन् जहाँ स्टाँक हुँदैन त्यहाँ भ्रष्टाचारी वा अनियमितता हुँदैन, तर दार्जिलिंग एउटा पर्यटकीय स्थल हुँदाहुँदै पनि होटलवालाहरुले स्टाँक नराख्नु हामीहरुमध्ये कसैले बुझ्न सकेन ।
दिनभरिको थकानका वावजूद मलाई एउटा चिन्ता अझै सताई रहेको थियो ‘त्यो थियो पत्रिका तयार पार्नु’ राति १२ भन्दा बढी भई सकेको थियो । होटलमा इन्टरनेट छ कि छैन । इन्टरनेट नभएमा कसरी पत्रिका तयार पार्ने निक्कै चिन्ता लागेको थियो । तर त्यहाँको प्रत्येक होटलमा इन्टरनेट रहेछ थाहा भएपछि साँस फेरे । म, अकुल र किशोरको एउटै कोठा पर्यो । इन्टरनेटको व्यवस्था भएपनि ल्यापटाँपमा कनेक्ट भई रहेको थिएन । करीब राति १ भन्दा बढी समयमा ल्यापटाँपमा इन्टरनेट कनेक्ट गर्न सफल भयो । बल्लबल्ल त्यहाँबाट पत्रिका तयार पारेर जनकपुरधामको प्रेसमा इमेल गरे ।
मलाई सुतेको दुई घण्टा पनि भएको थिएन कि अर्जुन दाईले मेरो ढोका ढकढकाउन थाले । कैलास उठन्, हेर कति रमाइलो दृश्यहरु छन् । म ढोका खोल्दै भने दाई एकछिन सुत्न दिनुस् । तर उहाँले मानने । म पनि कैमरा लिएर उहाँकै कोठामा पुगे र एक दुईवटा क्लीक गरेर ‘गुड मोर्निङ्ग दार्जिलिङ्ग’ लेखेर फेसबुक सञ्जालमा हालिदिए ।
बिहिवार विहान दार्जिलिङ्ग घुम्ने योजना थियो । करीब ९ बजे होटलबाट सबैजना बाहिर आयो । त्यतिकैमा एउटा सिटी रेल गुडी रहेको रह्यो । चढ्ने इच्छा सबैको थियो, तर समयको अभाव रहेकोले पछि चढौला भनेर अगाडि बढ्दै गयो ।
दार्जिलिङ्गको रेलको चर्चा शायदै कसैले नसुनेको होला । बलिउडमा पनि त्यहाँको रेलको सुटिङ्ग भएको छ । तर अहिले त्यो रेल चलिरहेको छैन, त्यसका वावजूद पनि रेलको लिकलाई त्यहाँको सरकारले म्युजियम जस्तै राख्ने गरेको हामीहरुले देख्यो । पूर्ण सुरक्षित र राज्यको निगरानीमा रेलको लिक रहेको छ । रेल किन चल्दैन स्थानीयहरुसँग सोध्द्धा उनले भने ‘सिलीगुडीबाट रेलबाट दार्जिलिङ्ग आउन १२ घण्टाभन्दापनि बढी समय लाग्न, टिकट पनि बढी भएको यात्रुको कमीको कारण बन्द भएको छ । सिटी भरिमा चलेपनि लामो दूरीसम्म चलिरहेको छैन ।’
होटलबाट हामीहरु विहान त्यहाँको पर्यटकीय स्थल चौरास्ता पुग्यो । जहाँ भानुभक्तको ठूलो प्रतिमाका साथै त्यहाँबाट सम्पूर्ण दार्जिलिङ्ग हेर्न स्थलको बुझिन्छ । बादल चारैतिरबाट घेरिएको थियो । ती स्थलमा चारैतिरबाट जाने बाटो पनि रहेको छ । भानुभक्तको प्रतिमा सामु हामीसबैले बारीबारी तस्वीर पनि खिचायो । त्यस नजिकै महाकाल मन्दिर र मार्केट रहेछ । त्यहाँ पनि हामी सबैले महाकाल मन्दिर पुगेर शिवजीको दर्शन गरी अर्को ठाउँका लागि प्रस्थान गरे ।
अगाडि बढ्दै गएपछि एउटा ठूलो आकारको भवन हेरे, भवन भित्र माता सरस्वतीको तस्वीर थियो । बाहिर गोर्खाली सेनाको लडने तस्वीर । तर केही लेखिएको थिएन । द्वारमा प्रवेश निषेध मात्र लेखिएको थियो । मैले त्यहाँको प्रहरीसँग जानकारी लिंदा उनले ‘भने यो भानु भवन हो अर्थात यसलाई गोरखा रंगमञ्च भवन पनि भन्ने गरिन्छ । केही वर्षदेखि प्रवेश निषेध गरिएको छ । आन्दोलनको क्रममा भवनमाथि नै गोली प्रहार हुँदा प्रवेश निषेध गरिएको छ । विशेष कार्यक्रमको बेलामा मात्र खुल्ने गर्दछ ।’
दार्जिलिङ्गमा धेरै यस्ता पर्यटकीय स्थलहरु छन जुन पहाडको विकट ठाउँमा रहेको छ । दार्जिििलङ्ग र जनकपुरधामको पर्यटकीय स्थलको रुपमा तुलना गर्ने हो भन्ने त्यहाँ प्राकृतिक स्थलहरु छन जस्तै पार्क, झिल, झरना तर यहाँ धार्मिक महत्व बोकेका स्थलहरु छन् । यहाँ सहज रुपमा जान्न सकिन्छ भने त्यहाँ विकट र दुर्घटनाग्रस्त ठाउँहरु रहेको छ । जहाँसम्म वातावरणको सवाल हो हाम्रो यहाँ अतिथि देवो भवः भावनाका साथ पर्यटकहरुलाई आदरसत्कार गर्ने गर्दछौं त्यहाँ त्यो भाषा र व्यवहारमा निक्कै कमीदेखिएको छ ।
यसरी नै दार्जिलिङ्गको विभिन्न प्राकृतिक स्थलको भ्रमण गर्दै साँझतिर हामी सिक्कीमको लागि प्रस्थान गर्यो । त्यहाँबाट करीब ८७ किलोमिटरको दूरीमा सिक्कीम पर्दछ ।
दार्जिलिंगबाट बाटो निक्कै चुनौतीपूर्ण रहेको छ । पहाडबाट तल झर्ने बाटो हो र त्यसपछि पुनः पहाडमा चढने । पहाडबाट झर्दाखेरी गाडीलाई फस्ट वा सेकेण्ड गेयरमा मात्र चलाउन सकिन्छ । त्यस्तो बाटोमा ब्रेकको कम प्रयोग गरेमा नै उचित हुन्छ ।
गाडीमा म (कैलास) र अर्जुन दाई चालकको छेउँमा बसेका थिए । हाम्रा चालकलाई ओरालो आउँदा पटक पटक ब्रेक लगाउनु आदत जस्तै भएको थियो । छेउँमा बसेका अर्जुन दाईले चालकलाई भन्यो ‘भाई ओरालोमा ब्रेक लिनुहुँदैन । तिमी बढी ब्रेकको प्रयोग गरिरहेका छौं । बुझि राख है ।’ त्यसका वावजूद पनि चालकले मानेन । दार्जिलिंगदेखि टिष्टा नदीसम्म ओरालो सडक थियो । हामीहरुले पनि कही कतै विश्राम गरेन । टिष्टा नदी पार भएपछि खाजा खाउँला सोचका साथ अगाडि बढ्दै गए ।
भनिन्छ—होनीलाई कसैले रोकेपनि रोक्न सकिदैन । गाडीमा बस्दा बस्दै सबैलाई दिक्क लागि सकेको थियो । टिष्टा नदी आउनमा पाँच किलोमिटर मात्र बाँकी थियो । अब बल्ला पुग्न लागेको सोचेर सबैले अलि आरामका साँस लिई रहेका थिए । त्यतिकैमा केही गन्हाउने गन्ध जस्तो आयो । गन्हाउनुका साथै चालकले बसेको दायाँ चक्कबाट धुवाँ र आगो जस्तै बल्न थाले । गाडीमा बसेका सबैजना आश्चर्यमा परे । गाडीमा आगो लाग्ने हल्ला फैलियो । सबैजना सामानहरु गाडीमै छोडेर तल झरे । हेरेपछि गाडीको अग्लो चक्कामा आगो लागेको रहेछ ।
पहाडको जंगलैजंगल, ओरालो बाटो, त्यहाँ न चियाको व्यवस्था न खाजाको । सुनसुन ठाउँमा सबैको ठाउँको समेत सुनसान जस्तै भयो । चक्कर आएको जस्तो महसुस भई रहेको थियो । साँझको करीब ४ बजेको होला । पाँच किलोमिटर अगाडि गएमा मात्र गाडीको मर्मत पनि हुनसक्छ । के गर्ने के नगर्ने चिन्ता सबैलाई सताई रहेको थियो । तर चालकलाई चिन्तै नरहेको जस्तो देखेर सबैले रिसाइएको पनि थियो । त्यतिकैमा एउटा गाडी आयो र सोध्यो —तपाईको गाडीमा के भएको छ ? हामीहरुले समस्या सुनाए । त्यसपछि उनले भने, केही छैन, कम्तिमा दुई घण्टासम्म गाडीलाई नचलाउनुस, ठिक हुन्छ । अब हामी टिष्टा नदी जानुछ, अर्को गाडीमा चालकलाई छोडेर पनि जाने अवस्था थिएन । करीब एक घण्टासम्म त्यहि घुमघाम गरे । त्यतिकैमा एउटा गाडी चालकले भने गाडीलाई लोड नदिनुस, खाली गाडी टिष्टासम्म गएमा केही हुँदैन । हामीहरुले उसको कुरा मानेर एउटा गाडी भाडा लिई टिष्टासम्म पुगे ।
टिष्टा सिक्कीम प्रवेशको ठूलो नदी रहेछ । टिष्टा नदीमा बनाइएको पुलको उच्चाई पनि ठूल्लैछ । नदी पार गरेर हामीहरु खाजा खाएर पुनः सिक्कीमका लागि प्रस्थान गर्ने की यही कतै बस्ने गुनधुनमा रह्यो । हामीहरुले खाएको होटलका साउले भने यहाँबाट २० मिनट सिक्कीम प्रवेश गर्ने बोर्डर हो, त्यहाँ राति ८ बजेसम्म पुग्नु पर्छ । आठबजेपछि कसैलाई जान दिन्न । समय करीब सात बजिसकेको थियो । पहाडभएपनि बाटो सहज थियो । हामीहरु गाडीमा बसेर पुनः सिक्कीमका लागि प्रस्थान गरे ।
सिक्कीमको राजधानी ज्ञानटोक रहेको छ । भारतको पहिलो राज्य सिक्कीम हो जसलाई स्वच्छ, सुन्दर र सफाईमुक्त राज्यको रुपमा घोषणा गरिएको हो । पहाडमाथि स्थित रहेको छ सिक्कीमको राजधानी ज्ञानटोक । दार्जिलिंगबाट अब हामी सिधैं सिक्कीमको लागि प्रस्थान गरे । शुक्रवार राति १०ः३० बजे हामी सिक्कीमको राजधानी ज्ञानटोकमा पुगी सक्यो ।
सिक्कीम एउटा पर्यटकीय स्थल हुँदाहुँदै पनि त्यहाँ कोठा र खाना निक्कै यस्तो रहेछ । कोठामा एकव्यक्तिलाई ६ सय रुपैयामा खाना र सुत्न पाउने व्यवस्था हामीहरुले पाइयो । जबकि अन्य पर्यटकीय स्थल महँगो हुने गरेको पाइन्छ ।
अबेर रातिसम्म ज्ञानटोकमा पुगेकोले राति विश्राम गरेर नै विताइयो । शनिवार विहान ज्ञानटोक भित्र कुनकुन पर्यटकीय स्थल हो त्यसका लागि हामीले सबभन्दा पहिला यूट्युवमा सर्च गरे र त्यसपछि होटल धनीलाई सोध्यो । ज्ञानटोकमा ९० प्रतिशत व्यक्ति नेपाली भाषाभाषी हुन । त्यहाँ पत्रिका पनि नेपाली भाषामा नै प्रकाशित हुने गरेको छ ।
यहाँ नेपाली र हिन्दी भाषा पढाइ हुने गरेको स्थानीयहरुले भने । हामीहरु नेपालीमा कुराकानी गर्दा हाम्रै दाजुभाई रहेको खुशी व्यक्त समेत गरे स्थानीयहरुले । हामीहरु पनि नेपालकै कुनै पर्यटकीय स्थलमा आएको जस्तो महसुस भयो । प्राकृतिक आनन्दका साथै सफाई र स्वच्छताले झण्डै मनमुग्ध पारिरहेका थिए ।
होटल धनीले भने ‘तपाईको गाडी यहाँ चल्दैन, पार्किंगको बढी समस्या छ, त्यसैले दुईवटा ट्याक्सी गर्नुस, ट्याक्सीवाला नै सबै ठाउँ देखाई दिन्छ ।’ हामीले पनि होटल धनीकै कुरा गरे र दुईवटा ट्याक्सीमा चढेर पर्यटकीय स्थलको लागि प्रस्थान गरे ।
ट्याक्सी चालकले यहाँ ‘सेभेन प्वाइन्ट’ रहेछ । दुई बजेभित्रमा घुमाई दिन्छौं भनेर तीनवटा ट्याक्सीको ३६ सय रुपैया लियो । अब हामी सेभन प्वाइन्ट घुम्न गयो । सबभन्दा पहिला हामीहरु फ्लोवर उम्बीवेशन सेन्टर पुग्यो । त्यहाँ भित्री प्रवेशका लागि २० रुपैया टिकट रहेछ । थोरै क्षेत्रफलमा राम्रो पर्यटकीय स्थल बनाइएको थियो । मलाई लाग्छ यस्ता स्थल हाम्रो जनकपुरधाममा सैयौं बनाउन सकिन्छ । तर त्यसका लागि सोचको विकास आवश्यक छ ।
बढीमा चारपाँच कट्टामा जैविक मलबाट फुलहरुको फुलवारी थियो । विभिन्न जातका फुलहरुका साथै बीचमा एउटा झरना जस्तै बनाइयो थियो । जसले पर्यटकहरुलाई आफनोतिर आकर्षित गर्न सफल थियो । यसले दुईवटा सन्देश दिई रहेका थिए, एउटा जैविक मलको कसरी प्रयोगमा ल्याउन सकिन्छ त्यसको वैज्ञानिक पद्धति । अर्को पर्यटकलाई लुभाउने स्थल जसबाट आम्दानीको राम्रो स्रोत बनाइइएको थियो । तराई मधेशमा यस्ता धेरै ठाउँहरुमा छन् जहाँ प्राकृतिक यस्ता फुलवारी, सागसब्जी लगायत वृक्षहरु लगाएर पर्यटकलाई तान्न सकिन्छ । यहाँका खेतीपाती गर्ने विधि, प्रमुख खेतीलाई पनि प्रदर्शनमा ल्याई पर्यटकलाई तान्न सकिन्छ ।
हामीहरुले फुलवारीमा विभिन्न एंगलको क्लिप लिएर पुनः अर्को प्वाइन्टमा गए । त्यहाँबाट हामी गणेश टोकमा पुगे, जहाँ गणेश भगवानको मन्दिरका साथै त्यहाँबाट सिक्किमको राजधानी ज्ञानटोक सजिलै सित हेर्न सकिन्छ । सानै मन्दिर र ठाउँ भएपनि पर्यटकहरुको घुइचो लागेको थियो । मन्दिरमा गणेश भगवानको पूजापाठ गरी फोटो लिएर फर्किने बाहेक खासै केहि देखिएन । जनकपुरधाममा यस्ता धेरै मठ मन्दिरहरु छन् जसको महत्व हामीहरुले झल्काउन सकेमा पर्यटकहरुलाई रोक्न सकिन्छ । ज्ञानटोक र जनकपुरधामको कुरा गर्यो भन्ने धार्मिक साँस्कृतिक रुपमा धेरै अगाडि र धनी रहेको बुझ्न सकिन्छ ।
त्यसपछि हामी हामी स्पेमगो अर्थात वाटरफल्स पुगे जहाँ पहाडबाट पनि झरिरहेको थियो । केही आईमाईहरु सिक्कीमका पोशाक भाडामा दिई राम्रो आम्दानी गरिरहेका छन् । जुनसुकै पर्यटकहरु त्यहाँ पुगेपछि एकपटक त्यो पोशाक अवश्य लगाउँछन् । त्यसलाई त्यहाँको भाषामा नखु पोशाक भनिन्छ । नयाँ पुस्ताका पत्रकारदेखि वरिष्ठ पत्रकारहरुले पनि त्यसको भरपुर मनोरञ्जन लिए । सबैले नख्खु पोशाक लगाएर विभिन्न प्रकारका तस्वीहरु पनि खिचाए । झिलकै उपल्लो भागमा एडन्चर जोन समेत रहेछ । केही साथीहरुले त्यसको पनि निक्कै आनन्द लियो ।
मैले त्यहाँ के हेरेभने त्यहाँको पोशाक प्रदर्शनीमा दिनको एकजनाले चारपाँच हजारबढी कमाउने गर्दथे । यसले त्यहाँको पोशाक र साँस्कृति पनि झल्काउने गर्दछ । जनकपुरधाम कला साँस्कृतिको धनी भएपनि बाहिरबाट आउने पर्यटकहरुले त्यसको अनुभूति गर्न सकिरहेको छैन । कम्तिमा यहाँ धोतीकुर्ता र पागकै प्रदर्शन यहाँ पनि भयो राम्रो हुन्थ्यो कि जस्तो मलाई लाग्यो । विदेशीलाई यसरी नै धोती, कुर्ता र पाग सहित लगाउन आग्रह गरेमा उनीहरुपनि आनन्दित हुन्थ्यो कि ।
हुनतः सिक्कीम भन्न वितिकै जंगल र पहाड बुझिन्छ । सेभेन प्वाइन्टमध्ये एउटा यस्तो पनि प्याइन्ट हेरे जुन हेर्न वितिकै हामीहरु छक्क पर्यो । हामीहरु काठमाडौ जानेबाट विभिन्न प्रकारको बोट विरुवाहरु हेर्ने गर्दछौं । तर त्यसको प्रदर्शनी गरेको कहीपनि पाइन्दैछ । तर ज्ञानकोटमा एउटा यस्तो पनि पर्यटकीय स्थल हो जहाँ बोटविरुवाहरुकै प्रदर्शनी गरेर पर्यटकहरुलाई तान्ने गरेको देखियो । ठ्याक्कै नाम स्मरण भएन तर, ठूलो क्षेत्रफलमा विभिन्न जातका विरुवाहरु, केही ठाउँमा सानासाना झरनाहरु राखेर पर्यटकहरुलाई तान्ने गरेको हामीहरुले महसुस गर्यो । जनकपुरधाममा यस्ता धेरै ठाउँहरु छ जसलाई सदुपयोग गरेमा कम्तिमा पर्यटकहरुलाई सात दिनसम्म रोक्न सकिन्छ ।
ज्ञानटोक भित्र ‘सेभन प्याईन्ट’ लाई समीक्षा गर्ने हो भन्नेह हाम्रो यहाँको शिवमन्दिर, भूतनाथ मन्दिर, गंगाआरती, राममन्दिर, राजदेवी मन्दिर, जानकीमन्दिर जस्तै हामीहरुले महसुस गरे । तर पर्यटकलाई त्यहाँसम्म पुर्याउन ट्याक्सी चालकको महत्वपूर्ण भूमिका हामीहरुले महसुस गरे । पर्यटकहरुलाई कसरी रोक्न सकिन्छ त्यसको बढी महत्व ट्याक्सी चालकले नै दिएको छ ।
स्वच्छ र फोहरमुक्त सहरको रुपमा भारतमै पहिलो राज्यको रुपमा सिक्कीम रहेको इतिहासबाट बुझिन्छ । त्यहाँका नागरिकहरुले सडक लगायतको ठाउँहरु कसरी सफासुघर रहन्छ जिम्मेवार देखियो । आफूहरु पनि फोहर नगर्ने र अरुलाई पनि सचेत गराउने सकारात्मक सोचबाट हामीहरुलाई सिख्नुपर्ने महसुस भयो । त्यहाँ ट्राफिक नियम पनि निक्कै कडा रहेको छ । ट्राफिकहरु नहुँदा पनि चालक त्यसको पालना गर्ने गर्दथ्थे ।
अर्कोदिन हामीहरुले सिक्कीम र चीनको नथुला बोर्डर जाने निर्णय भयो । यी बोर्डरको साथीहरुले धेरै नै प्रशांसा समेत गरिसकेका थिए । ज्ञानटोकबाट ती बोर्डरको उच्चाई १२ हजार ४ सय फिट रहेको छ ।
हामीहरु दुईवटा गाडीमा नथुला बोर्डरका लागि प्रस्थान गरे । जति उच्चाईमा हामीहरु पुग्दै गए चिसो बढी र आँक्सीजन कम पाउने गरेको महसुस भयो । पहिलो पटक यस्तो उच्चाईमा गएकोले हुन पनि सक्छ । चीन बोर्डरभन्दा १० किलोमिटर यतै नथुला ठाउँमा चालकले हामीहरुलाई झारिदियो । त्यहाँ हामीहरुले विभिन्न प्रकारको तस्वीर खिचाएर आत्मसन्तुष्टी लिए । यसरी हामीहरुको सात दिनको दार्जिलिंग र सीक्किम भ्रमण रह्यो ।
यात्रा संस्मरण
