मैथिलीमा ‘खिस्सा–पिहानी’ पढ्दा...

सुरेन्द्र कुमार भण्डारी
पत्रकार एवं साहित्यकार कैलास दासद्वारा सम्पादित पुस्तक ‘खिस्सा–पिहानी’ को सोमवार संयुक्त रुपमा विमोचन समारोहमा म पनि सहभागी भएका थिए । साहित्यिक पुस्तकको विमोचनमा मेरो लागि पहिलो सहभागिता थियो जसमा अन्य अतिथिसँगै संयुक्त रुपमा भएको विमोचन कार्यक्रममा म पनि सहभागी भएका थिए । समाजिक क्षेत्रमा कार्य गर्दै आएकै छु यो कसैसँग लुकेको छैन । तर मैथिली बालसाहित्य ‘खिस्सा–पिहानी’ पढ्दा केही लेखौ जस्तो मलाई लाग्यो र यस पुस्तकको बारेमा केही लेख्ने प्रयास गरेको छु ।

विमोचन समारोहमा एक दर्जनबढी साहित्यकार एवं पत्रकार उपस्थित थिए । कसैले बालसाहित्य ‘खिस्सा–पिहानी’मा राखिएको कथाहरुलाई राम्रो प्रशंसा गरे त कसैले टिप्पणी र सुझाव समेत दिए । तर मलाई साहित्य सम्बन्धी खासै ज्ञान नभएकोले आफू केही भन्न सकेन । कार्यक्रमबाट फर्किदा पुस्तकलाई अध्ययन गर्दा साह्रै खुशी लाग्यो । सो पुस्तकमा रहेको केही कथा पहिला नै सुनेको छु पढ्दा स्मरण भयो । तर सुनेरको कथामा पनि परिवर्तन भएको रहेछ । कथाको अन्तिममा विद्यार्थीहरुलाई एउटा नयाँ सन्देश दिन खोजेको मैले कथाका लेखकहरुमा पाए ।
प्राध्यापक परमेश्वर कापडिको कथा ‘गोनू झाके खिस्सा’ नयाँ छैन, यो खिस्सा गाउँघरमा पनि सुनेको छु । तर विद्यार्थीहरुलाई उपयोगी हुने मलाई आत्मविश्वास छ । किनभने अहिले पनि गाउँघरमा कुनै उत्सव वा मरणहरनमा गाउँवासीहरु दवाव दिई भोजभतेर गर्ने गराउने चलन छ । यस कथामा गोनू झालाई एउटा पात्र बनाइएको हो जसले ठूलो भोजको निम्तो दिएपनि आफ्नो बुद्धि विवेकले समाजलाई एउटा बाटोमा ल्याउने प्रयास गरेको छ । कथा पुरानो भएपनि समग्र रुपमा मलाई राम्रो र सन्देश मुलुक नै लाग्यो ।
अर्को कथा रिंकी गुप्ताको ‘दू टा बुधियार’ रहेछ । यो कथा पढ्दा मनोरञ्जनका साथै राम्रो सन्देश पनि दिने गर्छन । कथाको प्रारम्भदेखि नै हस्सी ठह्क्का जस्तो हो । यस कथामा दुईवटा पात्र हुन । एउटा होटल व्यवसायी र अर्को ग्राहकको रुपमा रहेको युवा । युवालाई त्यो होटलमा खाना खान मन लाग्छ । तर होटल महँगो भएकोले जान सकिरहेको थिएन । एक दिन त्यो युवा हिम्मत गरी होटलमा गएर मनभरि खाना खान्छ र होटल मालिकलाई भन्छन् ‘म पैसा घरमै विर्सेर आएको छु, केही घण्टामा ल्याएर दिन्छु । केही बेर त होटल मालिक असमंजसमा हुन्छ तर कुनै विकल्प नदेख्दा जान दिन्छ । युवा होटलवालालाई पैसा नदिइकन वैदेशिक रोजगारीमा गई हाल्छन र त्यहाँबाट फर्किदा होटल मालिकलाई पैसा दिन होटल पुग्छन् । त्यो बेलामा बढीमा सय रुपैयाको खाएको होला सोचर युवा आउँछन । तर होटल मालिकले युवालाई अनपढ गबार बुझेर सोच्छन यि त वैदेशिक रोजगारीबाट धैरै रुपैया कमाएर आएको होला, यिनी सित बढी पैसा माँग्दा पनि दिइनै हाल्छन ।  त्यही सोचर हिसाबबारी गरी उनलाई सयको ठाउँमा दुई लाख हिसाब सुनाउँछ । युवाले नमानेपछि गाउँमा पञ्चायत बस्छन् र पञ्चमा त्यो युवाले कसरी आफ्नो बुद्धि विवेकले होटल व्यवसायीलाई लज्जित मात्र होइन, उल्टै जरिवाना समेत तिराउने गर्छन यस कथामा रहेको छ ।
त्यस्तै पत्रकार वृज कुमार यादवको कथा ‘आनि’ पनि धेरै रोचक हो । यो कथा खासगरी बाल मनोविज्ञानमा नै आधारित रहेको छ । कथामा गरीब र विपन्न परिवारको जीविको पार्जन कसरी हुन्छ । गाँसवास र कपासको अभाव हुँदा पनि त्यो परिवारमा जन्मेका केटाले बालअवस्थामा नै आफू भुखे बस्छु, तर पढाई गर्छु चिन्तनको देखिएको छ ।  केटाको आमाबुवालाई एउटा सम्पन्न परिवारका व्यक्तिले बच्चालाई नोकरी लगाई दिन्छौं, तिम्रो केटा पनि राम्रो हुन्छ र आर्थिक लाभ पनि हुन्छ भनेर उल्टोसुल्टो सम्झाउने गर्छन । यता उहाँको छोराले कुनै पनि हालतमा म उनीसँग जाँदैन, म पढ्छु जस्ता जिकिर गर्दा जति लोभलाचन देखाए पनि छोराप्रति बुवा आमाको प्रेमले जान दिंदैन । उनी आफ्नो छोरालाई  विद्यालय पठाउन थाल्छ । उसको छोरा पढेर कसरी ठूलो मान्छे बनेर समाजमा स्थापित हुन्छ कथाको संमग्र रुपमा संराश रहेको छ ।
त्यस्तै कुमारी ऋचाको अर्को कथा ‘बोखारक उपचार’ त एकदमै हासिलो कथा जस्तै छ । ज्ञानबुद्धि नभएका गाउँका एउटा बालकको कुरा गर्दा त्यहाँका समाजले कस्तो परिणाम भोग्नु परेको कथामा दर्शाएको छ । यस कथामा ज्ञान र मनोरञ्जन दुबै झल्किन्छ ।  साहित्यकार एवं वरिष्ठ पत्रकार रामभरोस कापडिको कथा ‘जंगली बाबा’ लोक एवं पौराणिक कथा जस्तो मलाई लाग्यो । पढ्दा खेरी राम्रो मात्र होइन, यो भन्दा अगाडि के हुन्छ जस्तै महसुस भयो । रोचक एवं जनचेतना समेत यस कथामार्फत दर्शाउँछन् ।
साहित्यकार अशोक दत्तको ‘झूठक मान,अपटी खेत प्राण’ विजय दत्त मणिको ‘मङनु, ज्योति मण्डलको ‘सहासी उषा’ पत्रकार एवं साहित्यकार हिमांशु चौधरीको ‘एक मुी चाउर’, साहित्यकार राजाराम राठौडको ‘किसान’, कुमारी श्रेयाको ‘बेटीके चिट्ठी’, पुस्तकक सम्पादक कैलास दासको ‘उपकारक फल’, विकास दासको ‘अशिक्षाक परिणाम’, अमरकान्त अमरको ‘चेतना’, सम्पादकको ‘कुलछनी माय’ लेखक कुमार भास्करको ‘लछमिनीया’ सहित २६ वटा कथा यस पुस्तकमा रहेको छ । तर कथा पढ्दा खेरी पहिला के पढौ नपढौ जस्तो महसुस मलाई भयो ।
पुस्तकमा त्रुटी होला, त्यो त भन्न सकिन्न तर आफू साहित्यकार नभएकोले मलाई एउटा पाठकको रुपमा यो पुस्तक साह्रो राम्रो लागेको छ । खासगरी विद्यार्थीहरुको ध्यानमा राखी यो पुस्तक प्रकाशित गरिएको र उनीहरुलाई पनि राम्रो नै लाग्ला जस्ता अनुभव छ । जे होस् पत्रकार कैलास दासलाई बधाई दिंदै अगामी दिनमा पनि यसरी नै विकास गरोस् कामना गर्दछौं ।
सचिव ः जनकपुर उद्योग वाणिज्य संघ