नेपाल–भारत बीच वैवाहिक सम्बन्ध किन टाढ़िदै छ

कैलास दास
भारतमा रहेको अयोध्याका युवराज श्रीरामलाई हामीले जनकपुरका राजा जनककी छोरी दिएर ज्वाईं बनाएकै दिनदेखि नेपाल(भारतबीच बेटी(रोटीको सम्बन्ध रहँदै आएको विज्ञहरुको भनाई छ । त्यस सम्बन्धको एउटा महत्वपूर्ण आधार दुई देशबीचको करिब १ हजार ७ सय किलोमिटर लामो खुला सीमा नै हो । राजधानी काठमाडौं र नयाँ दिल्लीबीच सम्बन्ध जस्तो भएपनि सीमाको दुवैतिरका बासिन्दा अनेकौं रूपमा आबद्ध छन् ।
तर नेपालको संविधान २०७२ ले मधेशमा उब्जाएको मधेश आन्दोलनबाट नेपाल(भारतबीच राजनीति बहसको विषय बनेको होला, तर वैवाहिक सम्बन्धमा ठूलै दरार आएको छ । केही समयदेखि नेपालमा हिंसाक राजनीतिक एवं बढ्दो विकृतिका कारण भारतीयहरु नेपालमा आफ्नो छोरी दिन्न मानिरहेको छैन । राजतन्त्र समाप्तिपछि नेपालमा उत्पन्न विकृति एवं राजनीतिक दुराभाव यसको मुख्य कारण बनेको छ । नयाँ संविधानमा राज्यपक्षबाट नै भारतीय महिलाहरुलाई अंगीकृत नागरिकता दिने प्रावधानले झण्डै दुई देशबीचको मधुर सम्बन्ध अलगिएको विज्ञहरुको धारणा रहेको छ ।

नेपाल र भारतबीचको साँस्कृतिक, धार्मिक एवं समाजिक वातावरण मिल्दो जुल्दो भएकोले मंसिरदेखि फागुनसम्ममा वैवाहिक वातावरण बन्दै गएको देखिन्थ्यो । तर यस वर्ष नेपालको वातावरण सहज हुन नसक्दा वैवाहिक वातावरण बन्न पाएको छैन । युवा नेता महाशंकर ठाकुर भन्छन, ‘वर्तमान समयमा भारतीयहरु नेपालमा छोरा(छोरीलाई विहे गर्न मानिरहेको छैन । अहिलेको मधेश आन्दोलनका कारण मधेशको वातावरण अशान्त बनेको छ, अर्को नेपाल सरकारले नागरिकता प्रकरण जुन प्रकारको ल्याएको छ त्यसमा भारतीय महिलाहरुको सुरक्षा जस्ता ग्यारेन्टी देखिदैन, यस्ता स्थितिमा वैवाहिक सम्बन्ध अलग्दिै गएको स्पष्ट देखिन्छ ।
‘नेपाल भारत बीच राजनीतिक मात्र होइन, बेटीरोटीको सम्बन्ध सदियोदेखि रहेको छ । यहाँसम्मकी नेपालको संविधान २००७ र २०४६ को संविधानमा पनि नागरिकता दिएर भारतबाट विहे गरेर ल्याएकी छोरीलाई नेपाली हुने पहिचान दिंदै आएको जनकपुर उद्योग वाणिज्य संघका सचिव शुरेन्द्र कुमार भण्डारी बताउँछन । तर यो संविधानमा विहे गरेर ल्याएपनि नागरिकता नदिए उनीहरुलाई कहाँको नागरिक भन्ने प्रश्न उब्जिएकोले बेटीरोटीको सम्बन्धमा दरार उत्पन्न भएको प्रष्टिन्छ भण्डारीले भने ।
युवा व्यवसायी प्रमोद कुमार चौधरीले नेपाल भारतबीच सदियोदेखि रहंदै आएको बेटी–रोटीको सम्बन्धमाथि नेपालमा ल्याएको २०७२ को संविधानमा नागरिकता प्रकरणले प्रहार गरेको उनी बताउँछन, उनी भन्छन, ‘सरकारको यो कदम ‘घातक राष्ट्रवाद’ हो । जुनसुकै छोरीवालाले जहाँ हाम्रो छोरी सुरक्षित रहोस्, भविष्य राम्रो रहोस् त्यहाँ विहे गर्न चाहन्छ, तर नेपालमा विहे गरेपछि सुरक्षित रहन्छ कि रहँदैन शंकाको घेरामा राखेर सम्बन्धमाथि प्रहार गरेको छ ।’ संविधानमा नागरिकता प्रकरणमा सुधार नभए बेटीरोटीको सम्बन्ध जुटने सम्भावना निक्कै कम रहेको उनी बताउँछन् । 
तराईका प्रायः समतल जिल्लाबाट भारतको विभिन्न राज्यमा प्रतिवर्ष वैवाहिक सम्बन्ध गाँसिदै आएका थिए । तर यसवर्ष आन्दोलनका कारण एकअर्कामाथि भाईचारा देखाएपनि वैवाहिक सम्बन्ध खासै नजुटेको अनुमान रहेको छ । मधेशमा चार महिनादेखि आन्दोलन चलिरहेको छ । यस क्रममा ५१ जना मधेशीहरु शहादत दिई सकेका छन् त्यसका वावजूद पनि स्थिरता नआएको कारण पनि हुनसक्छ । तर दुबै देशबीच वैवाहिक सम्बन्ध नजुट्नुको मुख्य कारण नागरिकता प्रकरण र नेपालका व्यक्तिहरु वैदेशिक रोजगारीमा निर्भर भारतीयहरुको भनाई छ ।
हुनतः नेपाल(भारत बीच राजनीतिक, कुतनीतिक पनि पुरापूर्वकालदेखि नै रहँदै आएको छ । अहिलेसम्मको इतिहासमा भारतकै सक्रियतामा नेपालमा परिवर्तन भएको छ । जबजब नेपालमा परिवर्तनको कुरा आएको छ तबतब एकपक्षले भारतमा शरण लिएर आन्दोलन गरेको इतिहास रहेको  त्यो चाही राणा शासनमा परिवर्तन भएको हो वा राजतन्त्र शासनमा ।
जागिरका लागि भारतीयहरु नेपाल आउने र नेपालीहरु भारत जाने क्रम निरन्तर रहँदै आएका छन । भारतले गोर्खा पल्टन नै बनाएर नेपालीलाई जागिर दिएको छ । नेपालले पनि व्यापारिक तथा प्राविधिक क्षेत्रमा भारतीय नागरिकको ठूलो परिमाण खपत गरेको छ । त्यसैले हामीबीच जनस्तरको सम्बन्ध त हो नै, साथमा रोटी र बेटीकै नाता पनि छ । तर यसपालीको मधेश आन्दोलनबाट राज्यपक्षको दमनले राजनीतिक जे जसो भएपनि नेपाल(भारतबीच वैवाहिक सम्बध टाढिदै गएको छ ।
राजा त्रिभुवनले राणाविरुद्धको आन्दोलनमा नेपाली जनताका नायक बनेर सपरिवार भारतमा शरण लिन पुगेका थिएनन् । दशरथ चन्द, गंगालाल, धर्मभक्त, शुक्रराज शास्त्रीलगायले जीवन आहुती गरेर र विश्वेश्वर कोइराला, पुष्पलाल श्रेष्ठ, कृष्णप्रसाद भट्टराई, मनमोहन अधिकारीआदिले जीवन बचाएर राणाशासनविरुद्धको आन्दोलन सफल पारेका थिए । नेपाली राजनीतिक आन्दोलन जसले हाँकेको भएपनि भारतीय भूमिको प्रयोग सबैले गरे, खुला सिमाना भएका कारण यतिसम्म स्वाभाविकै पनि मान्नसकिएला ।
सात सालको दिल्ली सम्झौता होस् वा २०६२ मंसिरमा तत्कालीन नेकपा माओवादीसँग सात दलले गरेको १२ बुँदे समझदारी होस् भारतकै मध्यस्थता वा सहजीकरणमा भएका हुन् । काठमाडौं र नयाँ दिल्लीबीचको सम्बन्धको उतारचढावले सीमाक्षेत्रको दुवैतिर बसोबासगर्ने सर्वसाधारण जनताको पीरमर्का भने अनाहकै चुलिने गरेको देखिएको छ ।

पढाई छोडेर सडकमा ओर्लिए विद्यार्थीहरु

कैलास दास

जनकपुर । मधेशमा अधिकारको आन्दोलनका कारण राम्रो किसिमले विद्यालयहरु सञ्चालन हुन नसक्दा र सरपक्षबाटै विभिन्न प्रकारको घटना हुँदा सोको विरोधमा विद्यार्थीहरु शनिवार सडकमा ओर्लिएका थिए । जनकपुरका मात्र एकलाखभन्दा बढी विद्यार्थीहरु तीन महिनासम्म विद्यालय जान सकेका थिएन । केही दिन अघि ४ घण्टाका लागि विद्यालय खुलेपनि अभिभावक एवं विद्यार्थीहरुमा भयत्रास कायम नै रहँदै आएको छ ।
गत आईतवारदेखि तराईका विद्यालयहरु ४ घण्टासम्मका लागि सञ्चालनमा आएपनि सप्तरीमा प्रहरीको गोलीबाट ४ जना आन्दोलनकारीको मृत्यु हुँदा जनकपुरका वातावरण समेत असज बनेपछि प्याब्सन र एनप्यासनको अगुवाईमा शनिवार हजारौ विद्यार्थीहरु सडकमा ओर्लिएका थिए । विद्यार्थीहरुले प्लेकार्ड बोकर विआर नोट टेरोरिस्ट, व्हेयर इज माइ फिचर, हाम्रो कन्टूी कहाँ हो, हत्या हिंसा बन्द गर, मधेशको अधिकार सम्बोधन गर जस्ता नारा लेखर प्रदर्शन समेत गरेका थिए ।
रंगभूमि मैदानबाट निस्केको विद्यार्थीहरुको रैली नगरपरिक्रममा गर्दै पुनः रंगभूमी मैदानमै पुगेर मधेश आन्दोलनको क्रममा शहादत दिएकाप्रति श्रद्धाञ्जली एवं प्रार्थना समेत गरेका थिए । यहाँका डेढसय विद्यालयका विद्यार्थीहरु सो रैलीमा सहभागी भएका थिए । काठमाडौमा विद्यार्थीहरुले मानव ३५ मिटरसम्म संङगलो भएर प्रदर्शन गरेको एक दिन नवित्दै जनकपुरमा हजारौको संख्या विद्यार्थीहरुले विभिन्न माँग गर्दै प्रदर्शन गरेका थिए ।
त्यस्तै जनकपुरमा डेरा भाडा लिएर पठन पाठन गर्दै आएका विद्यार्थी मधेश आन्दोलनका कारण विच्चलीमा परेका छन् । डेरा भाडामा लिएका विद्यार्थीहरुलाई ग्यास उपलब्ध हुन नसक्दा गाउँतिर लागेका छन् । डेराको भाडामा दाउरामा घरधनीहरुले खाना पकाउन दिंदै र ग्यास पाई रहेको छैन यस्तो अवस्थामा जनकपुरमा बसोबास गर्ने विद्यार्थीहरु गाउँतिर लगेका छन्। लगातार बन्दका कारण पठन पाठन अवरुद्धका साथै ग्यास र मट्टीतेल समेत नपाउँदा अभिभावक र विद्यार्थी दुबै चिन्तित बनेका छन् ।
विद्यार्थीलाई निर्बाध पढाउनुपर्ने शिक्षालयहरूको व्यवस्थापन अब खाना र इन्धनतिर केन्द्रित हुनुपरेको छ । तराई आन्दोलनका कारण मधेशका सतप्रतिशत विद्यालयमा असर परेको शिक्षा मन्त्रालयले जनाएको छ ।  तराई क्षेत्रमा आन्दोलन सुरु भएयता विद्यालय सञ्चालन र पठनपाठनमा प्रत्यक्ष असर परेको छ ।
मध्य र पूर्वी तराईका ८ जिल्ला सप्तरी, सिरहा, धनुषा, सर्लाही, महोत्तरी, रौतहट, बारा र पर्सामा साउनदेखि रोकिएको पढाइ केही दिनअघिबाट बिहान हुन थालेको छ । तराई आन्दोलन र नाकाबन्दीले करिब १६ प्रतिशत (करिब १२ लाख) विद्यार्थी नियमित पठनपाठनबाट वञ्चित भएका छन् । ३५ हजार विद्यालयको करिब २० प्रतिशत विद्यालय प्रभावित भएको मन्त्रालयले जनाएको छ । ‘यसको कारण विद्यार्थीले वर्षभरिमा पूरा गर्नुपर्ने पाठ्यभार कठिनाइ भएको छ,’ मुलुककै शैक्षिक अवस्थाबारे योजना आयोगलाई जानकारी गराउँदै मन्त्रालयले देखाएको छ ।
काठमाडौं उपत्यकामा ३० प्रतिशत विद्यार्थी प्रभावित भएको मन्त्रालयको अनुमान छ । एक हजार चार सय संस्थागत विद्यालयमा ७ लाख विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । तीमध्ये करिब ३० प्रतिशत विद्यार्थीहरू प्रभावित भएका हुन् । ‘विद्यार्थीको ओसारपसार, छात्राबास सञ्चालन गर्न कठिनाइ भई त्यस्ता शिक्षण संस्थाहरू बन्द भएका छन,’ मन्त्रालयले आयोगमा पठाएको पत्रमा भनिएको छ, ‘यी शिक्षण संस्थाहरूले शिक्षा नियमावली बमोजिम न्यूनतम कक्षा सञ्चालन गर्नुपर्ने एक सय ९२ दिन अन्य बिदाबाट समायोजन गर्नुपर्ने हुन्छ ।’
प्राविधिक शिक्षा तथा व्यावसायिक तालिमतर्फ इन्धन अभावले करिब २५ प्रतिशत विद्यार्थी अध्ययन अध्यापनबाट प्रभावित बनेका छन् । यसैगरी तराई आन्दोलनबाट करिब ६ प्रतिशत विद्यार्थी प्रभावित भएको मन्त्रालयले जनाएको छ । उच्च शिक्षातर्फ ६ लाख ५२ हजार विद्यार्थीमध्ये करिब १३ प्रतिशत प्रभावित भएका छन् । परीक्षाको समयतालिका परिवर्तन गर्नुपर्दा शैक्षिक क्यालेन्डरमा ठूलो दबाब पर्न गएको छ ।
त्रिभुवन विश्वविद्यालयका उपकुलपति तीर्थ खनियाँले नाकाबन्दी र तराई आन्दोलनले तिहारपछि कलेज खुल्दा पनि विद्यार्थीहरू कक्षामा नआएको बताए । ‘ग्यास र खानेकुराको अभावले दसैंतिहारमा घर गएका विद्यार्थी अझै फर्केका छैनन,’ उनले भने, ‘निर्बाध रूपमा परीक्षा सञ्चालन गर्न पनि समस्या भयो ।’ विद्यार्थी नआएकै कारण त्रिविका केही केन्द्रीय विभागमा कक्षा सञ्चालन नभएको उनले बताए ।
त्रिवि परीक्षा नियन्त्रक केशव बास्तोलाका अनुसार तराईमा स्नातक पहिलो वर्षको परीक्षा लिन सकिएको छैन । उनका अनुसार मंसिर २४ देखि विगतमा छुटेको परीक्षा लिने योजना छ । मंसिर २० देखि स्नातकोत्तर पहिलो वर्षको परीक्षा हुँदैछ । यो परीक्षा पनि कसरी सञ्चालन गर्ने भन्ने अन्योल सुरु भएको छ । महिनौंअघि भएको परीक्षाको नतिजासमेत सार्वजनिक गर्न सकिएको छैन । तेल अभावले शिक्षकहरू उत्तरपरीक्षण गर्न केन्द्रसम्म आउन नसकेको भन्दै उच्च माध्यमिक शिक्षा परिषद्ले कक्षा ११ को नतिजा पर सारेको छ ।
निजी विद्यालयको छाता संगठन प्याब्सनका अध्यक्ष लक्ष्यबहादुर केसीले होस्टलमा विद्यार्थी राख्ने कतिपय विद्यालयले सहज दाउरा नपाउँदा खाना खुवाउन हम्मेहम्मे भएको बताए । ‘बसमा त सातामा दुई दिन इन्धन उपलब्ध गराउने भनेको छ,’ उनले भने, ‘एसएलसीको समय नजिकिएकाले होस्टेलमा बस्ने विद्यार्थीको संख्या बढ्दै छ ।

यसरी फस्टाउ“दै छ मधेशबाट पहाडतिर कालोबजारी

कैलास दास
जनकपुर । मधेशमा बन्द हडताल र नाकाबन्दीको मौका छोपी इन्धनको कालोबजारी गरेर पहाड पु¥याउने क्रम बढेको छ । संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेशी मोर्चाद्वारा गरिएको नाकाबन्दीले तीन महिना नाघीसक्दा पहाडी क्षेत्रमा इन्धनलगायतका आवश्यक सामानको अभाव सुरु भएसँगै कालोबजारी गर्ने र लुकिछिपी पहाड पु¥याउने क्रम बढेको छ ।

अधिकारको लडाई भएको भन्दै बन्द हडताल र नाकाबन्दी गर्दै आएका मधेशी मोर्चाका कारण जनजीवन निक्कै प्रभावित भएको छ भने अर्कोतिर मधेशबाटै लाखौको संख्यामा तस्करी हुँदै गएको छ । मधेशकै नाकाबाट हजारौ लिटर पेटूोल,डिजल सहितको समाग्रीहरु पहाडमा पुर्याउने कार्य रोकिएको छैन । मोर्चाको कडा निगरानीका वावजूद पनि छोटो बाटो हुँदै एम्बुलेन्स, मोटरसाइकल, साइकल सहितको साधनमा गिलन बोकेर पहाडी क्षेत्रमा पु¥याउने गरेको देखिएको छ ।
भारतबाट ब्यापक मात्रामा पेटूोल र डिजेलको तस्करी गरी पहाडमा पु¥याउनुले शासकहरुलाई सहयोग पुगेको मधेशी मोर्चाको ठहर भएपनि त्यसमा न्यूनिकरण गर्न सकेको छैन । एकतर्फ बन्द हड्ताल र नाकाबन्दीले मधेशका सबै क्षेत्र प्रभावित भएको छ भने अर्कोतिर भारतबाट मधेश भूमी हुँदै पहाडमा तस्करी हुने कार्य रोकिएको छैन । मोर्चाका कार्यकर्ताहरुले बेलाबेलामा तस्करीका समानहरु आफ्नो नियन्त्रणमा लिए नष्ट गरेपनि पूर्ण रुपमा नियन्त्रण गर्न सकेको छैन । यहाँका कलकारखाना, व्यवसायी, शिक्षण संस्थान बन्द हडतालका कारण ध्वस्त हुँदै गएको छ भने तस्करी गर्नेहरु फस्टाउँदै गएको छ ।
नेपालको संविधानमा मधेशी जनतामाथि विभेद गरिएको भन्दै आन्दोलनमा होमिएपनि मधेशी जनताबाटै तस्करी हुनु दुःखद रहेको स्थानीयवासीहरुलाई चिन्ता सताई रहेको छ । मधेश आन्दोलनका कारण प्रति व्यक्ति ऋणमा डुबेपनि तस्करी गर्नेहरु करोडौ आर्जन गर्ने गरेको छ । भारतबाट सस्तोमा किनेर पहाडमा चारपाँच गुणा बढी लिएर बेच्ने गरेको छ । नाकाबन्दीको समयमा इन्धन तस्करी गरी पहाडी क्षेत्रमा पु¥याइनुले जारी आन्दोलनको घोर अपमान भएको भन्दै आन्दोलनमा अवरोध पु¥याउने कार्यलाई रोक्न स्थानीय जनसमुदायलाई सक्रिय हुन पनि मोर्चाले अपिल गरेको छ ।
नेपाल आउने तेल ८५ प्रतिशत कटौती गरेपछि अहिले सबैभन्दा ठूलो अवैध कारोबार पेटूोलियम पदार्थको भइरहेको छ । भारतबाट आयात हुने सबैभन्दा ठूलो हिस्सा पेटूोलियम पदार्थ हो । वार्षिक रुपमा १ खर्ब ३० अर्बको पेटूोलियम पदार्थ भारतबाट नेपाल भित्रिन्छ । आन्दोलनकारीहरुले यही ‘लाईफलाइन’लाई रोकेर आफ्नो माग पूरा गराउन खोजेको छ भने मधेश आन्दोलन अनवरत रुपमा अघि बढ्नमा सीमा नाकाबाट अवैध रुपमा आउने यही पेटूोलियम पदार्थले सहयोग गरिरहेको छ ।
सीमा नाकाबाट अहिले अहिले हजारौ लिटर पेटूोलियम पदार्थ अवैध रुपमा भित्रिएको छ । यही पेटूोलियम पदार्थबाट बिक्रीबाट आउने अतिरिक्त रकमले आन्दोलन टुंगोमा पुग्न नदिने प्रमुख वाधक बनेको छ ।
धनुषाको छोटकारीबाटो हुँदै  साढे एक लाख लिटर पेटूोलियम पदार्थ नेपाल भित्रिएको छ जसले अत्यावश्यक सेवा, निजी सवारी साधन र सार्वजनिक यातायात संचालन भइरहेका छन् । अवैध रुपमा आएको पेटूोलियम पदार्थको जालो काठमाडौं उपत्यकासम्म फैलिएको छ । धेरै घरमा पेटूोलियम पदार्थको भण्डारण गरेर राखिएको छ र महँगो मूल्यमा बिक्री गरिन्छ । स्रोतका अनुसार वीरगञ्ज(रक्सौंल नाकामा आन्दोलनकारीले धर्ना दिए पनि मोटरसाइकल आन्दोलनकारीकै नाममै गएर पेटूोलियम पदार्थ ल्याउने गरिएको छ ।
वीरगञ्जकै उद्योगीका अनुसार सिमरामा दुई सयभन्दा बढी मोटरसाइकल पेटूोलियम पदार्थ ओसार्पसारकै लागि बसेका हुन्छन् । ती मोटरसाइकलले ल्याउँदा स्थानीय कार्यकर्तालाई रकम बुझाउनुपर्छ ।
मधेशी मोर्चाका स्थानीय कार्यकर्ताको मात्रै हात छैन सरकारी निकायको मिलमतोमा भइरहेको कालोबजारीले सबैभन्दा महत्वपूर्ण भूमिका छ । पेटूोलियम पदार्थको कारोबार गर्ने एक मात्रै संस्था नेपाल आयल निगमबाटै इन्धनको कालोबजारी भएको छ ।
संघीय समाजबादी फोरम नेपालका पर्सा अध्यक्ष प्रदिप यादवको संयोजनमा बसेको बैठकले, नाकाबन्दी तथा जारी आन्दोलनमा ऐक्यबद्धता जनाउन बारा, पर्सा र रौतहटका बिभिन्न गाँउबाट आएका सर्वसाधारण जनता र संघसंगठनलाई धन्यबाद दिएको छ । नेता यादवले तस्करी गर्ने आन्दोलनविरोधीहरुलाई रोक्न ठूलै कदम उठाउने चेतावनी दिएका छन् ।
बैठकमा तराइ मधेश लोकतान्त्रिक पार्टीका महासचिव जितेन्द्र सोनल, संघीय समाजवादि फोरम नेपालका महासचिव रामसहाय यादव, सभासद रमेश पटेल, सदभावना पार्टीका केन्द्रिय उपाध्यक्ष, तराई मधेश सदभावना पार्टी पर्साका अध्यक्ष प्रेमचन्द्र कुशवाहालगायत केन्द्रिय तथा जिल्ला स्तरीय नेताहरुको उपस्थिती रहेको थियो ।

त्यस्तै बन्द भएका छोटी भन्सार नखुल्दा तस्करी बढ्दो गएको छ ।  कार्यालय र कर्मचारीको सुरक्षालाई दृष्गित गरि गर्दै द्वन्द्वको समयमा छोटी भन्सार कार्यालयलाई बन्द गरिएपछि अझैसम्म पुनःस्थापनाका लागि पहल नहुँदा राजस्व सङ्कलन प्रभावित भइरहेको हो ।   मोरङ जिल्लाका नौवटा छोटी भन्सारमध्ये रङ्गेली, मायागन्ज र डाइनियाको छोटी भन्सारमात्र सुचारु रहेको छ र मधुमल्ला, तरिगामा, कदमाहा, चुन्नीबारी, डोरिया र महदेवा गाविसस्थित चौकीघाटको छोटी भन्सार कार्यालय बन्द अवस्थामा रहेको विराटनगर भन्सार कार्यालयले जनाएको छ । ती छोटी भन्सार बन्द भएपछि लुकीछिपी तस्करी हुने गरेकाले राजस्व सङ्कलन प्रभावित भइरहेको विराटनगर भन्सार कार्यालयका प्रमुख राजेन्द्र दाहालले जानकारी गराए।  तस्करीलाई नियन्त्रण गर्ने उद्देश्यले सीमावर्ती क्षेत्रमा १८ ओटा नेपाल प्रहरीको इलाका तथा चेकपोष्ट र सशस्त्र प्रहरीको पाँचवटा चेकपोष्ट कार्यरत रहेको उनले बताए ।
मोरङ जिल्लाका नौवटा छोटी भन्सारमध्ये रङ्गेली, मायागन्ज र डाइनियाको छोटी भन्सारमात्र सुचारु रहेको छ र मधुमल्ला, तरिगामा, कदमाहा, चुन्नीबारी, डोरिया र महदेवा गाविसस्थित चौकीघाटको छोटी भन्सार कार्यालय बन्द अवस्थामा रहेको विराटनगर भन्सार कार्यालयले जनाएको छ ।
ती छोटी भन्सार बन्द भएपछि लुकीछिपी तस्करी हुने गरेकाले राजस्व सङ्कलन प्रभावित भइरहेको विराटनगर भन्सार कार्यालयका प्रमुख राजेन्द्र दाहालले जानकारी गराए। तस्करीलाई नियन्त्रण गर्ने उद्देश्यले सीमावर्ती क्षेत्रमा १८ ओटा नेपाल प्रहरीको इलाका तथा चेकपोष्ट र सशस्त्र प्रहरीको पाँचवटा चेकपोष्ट कार्यरत रहेको उनले बताए । 

नाका तथा राजमार्ग केन्द्रीत आन्दोलन सशक्त बनाउने ः मोर्चा

कैलास दास
जनकपुर, कार्तिक १५ । संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेशी मोर्चाको जनकपुरधाममा सम्पन्न भएको दुई दिने वैठकले वार्ता निर्णायक नभएसम्म आन्दोलनलाई अझ बढी शसक्त बनाउने निर्णय गर्दै सम्पन्न भएको छ । वैठक पछि आईतवार जनकपुरधाममा आयोजना गरिएको पत्रकार सम्मेलनमा मोर्चाले गरेको निर्णयका बारेमा जानकारी दिदै मोर्चाका नेताहरुले वार्ताको नाउँमा सरकारले ठग्ने तथा ढिलो गर्ने काम मात्र गरेको बताए ।

मोर्चाको जनकपुरमा बसेको वैठकले ७ बुदाको निर्णय गरेको बताउदै तँराई मधेश लोकतान्त्रिक पार्टीका महामन्त्री जितेन्द्र सोनलले वार्तालाई परिणाम मुखि बनाउनका लागि सरकार संबेदनशील हुनु पर्ने आवश्यकतामा जोड दिदै सरकार वार्ता प्रति हालसम्म पनि गंभिर नरहेको बताए । अहिले जारी रहेको आन्दोलनको निरन्तरता दिदै आन्दोलनलाई अझै शसक्त बनाउने निर्णय भएको मोर्चाका चारै शीर्ष नेताहरुले हस्ताक्षर गरेर जारी गरेको प्रेस विज्ञप्तिमा उल्लेख गरे ।  
पत्रकार सम्मेलनमा बोल्दै मोर्चाका संयोजक तथा तँराई मधेश लोकतान्त्रिक पार्टीका अध्यक्ष महन्थ ठाकुरले आफूहरुको माग पुरा नभएसम्म आन्दोलन अझै शसक्त किसिमले अगाडी बढाउने निर्णय भएको जानकारी दिए । उनले नाका तथा राजमार्ग केन्द्रीत आन्दोलनलाई अझ बढी शसक्त बनाई बजार, उद्योग, यातायात, शिक्षण संस्था, सरकारी कार्यालय बन्दलाई यथावत राख्ने निर्णय भएको जनकारी ठाकुरले गराए ।
संघीय समाजवादी फोरम नेपालका अध्यक्ष उपेन्द्र यादवले मधेशको आन्दोलन नुन तेलको आन्दोलन नभै अधिकारको आन्दोलन रहेकाले अधिकार प्रप्ति नभएसम्म आन्दोलन अझै शसक्त किसिमले अगाडी बढाउने बताए । उनले कुनै पनि नाका कमजोर नभएको बताउदै विराटनगर नाकामा राज्य पक्षको बढी दमन र धरपकड भएको बताउदै अझै असहयोग आन्दोलनलाई शसक्त बनाउन जरुरी रहेको बताए । उनले मोर्चा कुनै पनि छिमेकी मित्र राष्टूको झण्डा जलाउने पक्षमा आफूहरु नभएको स्पष्ट गरे ।
सद्भावना पार्टीका अध्यक्ष राजेन्द्र महतोले वार्ता परिणाम मुखि तथा सार्थक नभएसम्म आन्दोलन नरोकिने बताउदै आफूहरुको माग पुरा भएकै दिनमा सम्पूर्ण आन्दोलन रोकिने पनि बताए । उनले राजमार्ग तथा नाका केन्द्रीत आन्दोलन अझै शसक्त बनाउने बताउदै अधिकारको लडाई लामो हुने भएकाले जनसमर्थन अझै बढाउनका लागि जनपरिचालनमा जोड दिने पनि बताए ।
पत्रकार सम्मेलनमा तमसपाका अध्यक्ष महेन्द्र राय यादव तथा अन्य मोर्चाका केन्द्रीय नेताहरु सहभागि रहेका थिए । वैठक जनकपुरको शिव चौक स्थित सिटी स्टार होटलमा भएको थियो । वैठकमा मोर्चाका चार दलका तर्फवाट तीन जनाको दरले नेताहरु सहभागि भएका थिए ।

तराईमा झिझिया नृत्य

कैलास दास
मिथिलाञ्चलमा बडादसैको आगमनसँगै गाउँगाउँमा झिझिया नृत्य सुरु हुन्छ । मिथिलाको संस्कृतिको विकाससँगै जन्मेको यस झिझिया नृत्य मैथिल समुदाय र मिथिलावासीको लोकनृत्यको रुपमा चिनिन्छ । प्रत्येक वर्ष दसैँको घटास्थापनाकै दिनदेखि मिथिलाको प्रत्येक गाउँगाउँमा झिझिया नृत्य नाच्ने चलन छ भने विजयादशमीको दिनमा गाउँका राजा ब्रम्ह स्थान र दुर्गा भवानीको प्रतिमा अगाडि अन्तिम पटक विशेष नाच नाचेर झिझिया नृत्य सम्पन्न हुने गर्दछ ।

गाउँघरमा बोक्साबोक्सीलाई धपाउन, निजको कालो जादू टुनाबाट परिवारलाई जोगाउन र भगवानसँग परिवारजनको दीर्घायुको कामना गर्दै झिझिया नृत्य नाच्ने गरिन्छ । गाउँको राजाको रुपमा चिनिने ब्रम्ह बाबा र असुर नासिनी माँ भवानीलाई साक्षी मानी झिझिया नृत्यको लागि घैँटोमा असंख्य प्वाल पारी एक, दुई, चार, पाँच, सात वा एघारवटा घैँटोलाई एक ठाउँमा बाँसको लट्ठीमा बाँधेर झिझिया तयार परिन्छ ।
घैँटोबाट तयार पारिएका झिझियालाई टाउकामा राखी मिथिलाकी ७ वर्षीया बालिकादेखि ७० वर्षीया महिलाहरु विभिन्न उमेर समूहमा रातिको बेला गाउँगाउँका प्रत्येक चोक र टोलमा राति अबेरसम्म सामूहिक रुपमा झिझिया नाच नाच्ने गर्दछन् ।
नृत्यसँगै गाइने गीतमा बोक्सीलाई गाली पनि गरिन्छ । बोक्सी (डाइन) लाई गाली गरियो भने त्यसको मारक क्षमता कमजोर हुन्छ र बालबच्चाको सुरक्षा हुन्छ भनि जनविश्वास रहेको छ । टाउकोमा घैँटो राखेर नाच्दै गरेकी महिला र साथीहरुको समूहले गीति लयमा बोक्साबोक्सीलाई विभिन्न गाली गर्ने र निजको जादू टुना भङ्ग हुने खालका गतिविधि समेटेर  ः
कोठाके उपर डैनियाँ, खिडकी लगैले ना
खिडकी ओतए डैनियाँ, गुनवा चलैले ना,
आगे किछु होएतो डैनियाँ, गदहापर चढेवौ’।। ।
अर्थात खबरदार यदि तिमीले झयाल पछाडिबाट टुनामुना गरी जादु चलायौ भने तिमीलाई गधामाथि चढाएर गाउँमा घुमाउँछौँ र नाम बदनाम गराउँछौँ’ । झिझिया पर्व तर्राईको मौलिक पर्वको रुपमा लिईन्छ । दशैंको बेला जादुटुना जन्त्रमन्त्र सिक्नेहरु बढी हुन्छन् । त्यस बेलामा जादू टुना सकियो भने यो निकै प्रभावकारी तथा पाको हुने गरेको जनविश्वासका साथ दशैंभरि धामीझाँक्रिहरुको निकै चहल पहल बढेको हुन्छ । दशैमा धामी झाँक्रि तथा बोक्सी (डाइन) हरुको चहलपहल बढी देखिएको हुनाले ग्रामीण क्षेत्रका महिलाहरु त्यसबाट जोगिनका लागि झिझियाँ नृत्य गरेर डाइनहरुलाई गाली गरिरहेका हुन्छन् । त्यसका साथै आफ्नो घरमा कसैको नजर नलगोस् भने प्रवेशद्धारमा कालो पनि पोतेका हुन्छन् । डाइन जोगिनबाट बच्नका लागि आआफ्ना बालबच्चालाई लसुनको माला समेत लगाई दिएका हुन्छन् ।
टाउकोमा घैँटो राखी नाचिरहेका महिलाको घैँटोको प्वाल यदि कुनै बोक्साबोक्सीले गन्न सक्षम भएमा ती महिलाको तत्काल मृत्यु हुने जनविश्वास रहेकाले टाउकोमा घँैटो राखेकी महिला प्रत्येक क्षण घुमिरहेका हुन्छन् ।
महिलाहरु एक महिना अगाडिदेखि नै यसको तयारीमा लागे हुन्छ । दशमीमा सबभन्दा बढी उत्साह झिझिया नाचको हुन्छ । झिझिया विशेष गरी महिलाद्वारा गरिने नृत्य भए पनि यसमा पुरुषको पनि उल्लेख्य सहभागिता रहन्छ । १५र२० जनाको समूहले पारम्परिक वाद्यवादन ढोलक, झाइल, झामर लिएर गीत गाउँदै नृत्य गर्ने गर्छन् । प्रत्येक घरमा गई समूहले नृत्य गर्ने र त्यहाँबाट घरधनीले कोसेलीस्वरूप पैसा वा चामल दाल सहयोग गर्ने चलन छ ।

नृत्य गर्दा खेरी महिलाहरुले नगरको डिहवार र आफ्नो इष्ट देवी देवताहरुलाई पनि गुहार्ने गर्छन ः
‘तोहरे भरोसे बरहम बाबा झिझिरी बनेलियै हो
बरहम बाबा झिझिया पर होइयौ ने सवार अबोधबा
बालक तोहर किछियो ने जनैछौं हो‘’
अर्थात् ब्रह्मबाबा तपाईकै आशा र विश्वासमा हामीले झिझिया बनाइएका छौ । तपाई ममाथि ख्याल गर्नु होला । कुनै जादु टोना गर्ने बोक्सीले मलाई केही नबिगारोस् । म अबोध बालक तपाईकै आशीर्वादले नाच्न जाँदै छु । परम्परागत मान्यता अनुसार दशैंका बेलामा विभिन्न नकारात्मक शक्तिहरुले तन्त्र–मन्त्र साधना गरी गाउँलेको जीवनमा दुख–कष्ट निम्त्याउन सक्ने हुँदा त्यसको प्रतिकारका लागि झिझिया नृत्यको आयोजना गरिन्छ । लोक विश्वास र व्यवहारबाट उत्प्रेरित भएर गाउँका ठूलाबडा र धामी(झाँक्रीहरूको विचार र मन्थनबाट बोक्सीको जादु—टुनाको प्रतिकार स्वरूप यो नृत्य विकसित गरिएको बताइन्छ ।  परम्परागत र लोपोन्मुख यस्ता पर्वको संरक्षणका निम्ति सम्बद्ध निकायले विशेष पहल गरेर यिनको जर्गेना गर्नुपर्छ
Email:journalistkailash@gmail.com

जनकपुरमा प्रदर्शनकारीहरुले निषेधाज्ञा क्षेत्र अगाडि धर्ना दिए

कैलास दास
जनकपुर,भदौं २३ । आन्दोलनकारीहरुले जिल्ला प्रशासन कार्यालयले तोकिएको निषेधित क्षेत्रमा करीब एक घण्टा धर्ना दिएका छन् ।
प्रस्तावित सिमांकन सहितको विषयलाई लिएर संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेशी मोर्चा तथा संघीय मधेशी मोर्चा लगायतका थारु संघ संस्थाले गरेको अनिश्चितकालिन बन्दको २६ दिन वित्न लाग्दा पनि निकास ननिष्केपछि मध्य तथा पूर्वी तराई मधेशका आम जनता थप पिडित भएर निराश बनेका छन् ।
 लगातार २६ दिन देखि बन्द रहेका कारणले धनुषा, महोत्तरी, सर्हाही, सिरहा, सप्तरी सहितको जिल्लाहरुको जनजीवन निक्कै कष्टकर बनेर आम जनतामा निराशा तथा आक्रोश बढ्न थालेका छन् । यस क्षेत्रका शिक्षण संस्था, उद्योग, कलकारखना, बजार, यातायात पूर्ण रुपमा ठप्प रहेका कारणले अव आम जनतालाई दैनिक गुजारामा नै समस्या आउन थालेका छन् ।
सरकारी कार्यालय, बैंक तथा वित्तिय संस्थाहरुको कामकाज पनि ठप्प रहेका कारणले घर घरमा रकम तथा उपभोग्य सामाग्रीको अभाव भैसकेका छन् । विदेशवाट आएका रेमिट्यान्स पनि आम जनताले वित्तिय संस्थाबाट झिक्न नसकेका कारणले रकम अभावले आम जनतालाई सहि नसक्ने अवस्थाको सृजना भएके छ  । लगातार बन्दको कारणले विभिन्न प्रकारको औषधिहरुको अभाव सृजना भएको नेपाल औषधि व्यवसायि संघ जनकपुरले जनाएका छन् ।
घरघरमा खाना पकाउने एल पी ग्याँस तथा खाद्यान्न सामाग्रीको पनि अभाव भएका कारणले गृहिणीहरु मारमा परेर कतिपयले दाउरामा खाना पकाउन बाध्य भएका छन् । विद्यार्थीहरु लगाताकरको बन्दका कारणले शहर छाडेर घर जानका लागि बाध्य भएका छन् ।
यातायात बन्दका कारणले जनकपुर सहित यस भेगमा किसानहरुका लागि रसायनिक मलको अभाव सृजना भएको छ । किसानहरु चरम  खडेरीको मारमा रहेका बेलामा किसानहरु मलको अभावले थप मारमा परेको भएकाले तत्काल निकाशको माग गरेका छन् । लगातारको बन्दका कारणले मिथिमा आउन लागेको विभिन्न चाडपर्वहरु पनि नराम्रो संग प्रभावित हुन थालेका छन् । मुखमा रहेको गणेश चौठी तथा चौरचन पर्व पनि प्रभावित हुने अवस्था सृजना भएको छ । लगतारको बन्दले जनकपुरको धार्मिक पर्यटन धाराशाही बनेको छ । यातायाट क्षेत्रमा मात्र दैनिक २० करोड भन्दा बढीको नोक्सानी भैरहेको यातायात व्यवसायिले बताएका छन् ।
लगातारको बन्दका कारणले सवै भन्दा मारमा दैनिक ज्यालादारी गरेर जीवको पार्जन गर्ने मजदूर वर्ग परेका छन् । उनीहरुको कमाई बन्दको कारणले ठप्प भएपछि परिवार पाल्नमा कठिनाई भएको बताएकाम छन् । जनकपुरमा पेटूोल नपाएर मोटरसाईकल चालकले प्रति लिटर २ सयमा बोतलमा पेटूोल किन्नका लागि बाँध्य भएका छन् । यता सिमवर्ति क्षेत्रमा पनि पेटूोलियम पदार्थको अभाव सृजना भएको छ । नेपालवाट गएर पेटूोल भराउनेहरुको संख्या बढेपछि अभाव सृजना भएको छ ।

प्रहरीको गोलीबाट जलेश्वरमा तीनको मृत्यु, दर्जनौं घाईते, अवस्था तनावग्रस्त

कैलास दास
जनकपुर, भदौं २३ । मोर्चाले गरेको आन्दोलनको क्रममा महोत्तरी सदरमुकाम जलेश्वरमा प्रहरीले चलाएको गोली लागि ३ जनाको मृत्यु भएको छ । जिल्ला शिक्षा कार्यालय महोत्तरीमा आगजनी गरेको झोकमा प्रहरीले जथाभावी रुपमा गोली चलाउदा सो घटना भएका छ  ।

जलेश्वरको महेन्द्र चौकमा प्रदर्शनकारी तथा प्रहरीबीचमा सामान्य झडप हुँदा प्रहरीले चलाएको गोली लागि महोत्तरीको महोत्तरी गाउँ विकास समिति वडा नं. ५ का वर्ष १८ का रामविवेक यादव, जलेश्वर नगपालिका ७  वर्ष १७ का रोहन चौधरी र १४ का वर्ष १८ का मुसवा कापड रहेका छन् । एक जनाको हल्ला भएपनि नाम खुल्न सकेको छैन ।  महोत्तरी एकडाडा बस्ने शंकर पासमानको अवस्था एकदमै नाजुक रहेको छ ।
झडपमा परेर दुई दर्जनभन्दा बढी घाईते भएका छन् । घाईतेहरुको उपचार जलेश्वर अस्पतालमा सम्भव नभएपछि जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा ल्याइएको छ । प्रहरीको गोली लागेर महोत्तरीको पिगौना निवासी विरेन्द्र विच्छा गंभीर रहेका छन् । उनको टाउकोमा गोली लागेकाले अवस्था निक्कै गम्भीर रहेको जनकपुर अञ्चल अस्पतालका मेसु डा. संजय ठाकुरले बताए । महोत्तरी पिगौनाकै शिवेन्द्र महतो र जलेश्वर ७ का सन्तोष साह पनि गम्भीर छन् । उनीहरुलाई ढाढमा गोली लागेको छ । केही सख्त घाइतेहरुको उपचार जनकपुरमा सम्भव नभएपछि थप उपचारका लागि काठमाडौ लगिएको अस्पतालले जनाएको छ ।
अहिले अवस्था तनावपूर्ण रहेको छ । जलेश्वरको अवस्था तनाव पूर्ण भएपछि स्थानीय प्रशासनले कफ्र्यु आदेश जारी गरेका छन् । जलेश्वरमा प्रहरीले दमन गर्ने काम जारी रहेको छ । अहिले पनि विभिन्न ठाउँमा झडप भैईरहेको छ । ग्रामिण क्षेत्रमा पनि तनाव जारी नै रहेको छ । जलेश्वरको घटनाले सरकार राणा तथा राजा भन्दा पनि क्रुर रहेको भान मिलेको छ । ग्रामिण क्षेत्रवाट जलेश्वरमा आयोजना गरिएको शान्तिपूर्ण जुलुसमा सहभागि हुनको लागि आएको र केही आन्दोलनकारिहरु जिल्ला न्यायाधिशको आवास तीर बढ्न लाग्दा अन्धाधुन्ध गोली चलाउदा घटना भएको थियो । प्रहरीले करिव दुईसय राउण्ड अश्रुग्यास, ५० राण्ड हवाई फायरिङ्ग तथा गोलीवारी गरेका थिए । विदेशी संग सिमानामा युद्ध लडेजस्तै अहिले आम जनताको हत्या गर्ने काम भैरहेको छ । मावदेव गौतमले हिटलरको रुपमा प्रस्तुत हुन थालेका छन् ।
एमालेको नेतृत्वमा रहेको गृह मन्त्रालय अहिले मधेशमा मधेशी जनतासंग आतंकवादी तथा विदेशी जस्तो व्यवहार प्रदर्शन गरिरहेका छन् । यस्तै अवस्ता रहेको खण्डमा अर्को अवस्था मुलुकमा थप विद्रोहको अवस्था निम्त्याउने खतरा रहेको छ ।